مقدار صدا برای اجرای ترتیل
مقدار صدا برای اجرای ترتیل به صورت زیر است:
الف): ترتیل نماز – در ترتیل نماز از یک دانگ استفاده می شود. این دانگ صدا در دانگ اول صدای نمازگزار می باشد. در ترتیل نماز حداکثر از یک دانگ استقاده می شود. استفاده از دانگ های بالاتر در نماز نیز معمول نبوده و زیبا نیست. علاوه بر این قرآن می قرمایند و لا تجهر بصلاتک و لا تخافت بها وابتغ بین ذلک سبیلاً .
ب): ترتیل معمولی – در ترتیل معمولی که اکثر حفاظ در این درجه کیفی تلاوت می کنند، مقدار استفاده از صدا در حد یک اکتاو و یا حداکثر ۱۲ پرده انجام می شود که برای ارائه یک ترتیل استاندارد مناسب است. اکثر ترتیل هایی که موجود است در این مقدار صوتی قرائت شده است. در مسابقات نیز از همین نوع ترتیل استفاده می شود. عدم وجود تحریرها در این نوع ترتیل باعث افت کیفی و معمولی بدون آن خواهد شد.
ج): ترتیل حرفه ای – در ترتیل حرفه ای، مرتل تا دو اکتاو از صدا خویش استفاده می کند. در این نوع ترتیل، تحرکات صوتی و لحنی خیلی بیشتر انجام می شود. البته به جهت استقبال عرف اهل قرائت، پذیرش استفاده از قطعات اوج در این ترتیل با نقد روبرو است.
به ادامه مطلب مراجعه فرمائید
عوامل ایجاد فرم های تحریری
ترکیب سرعت، پرده، فرم و تعداد تحریرها با یکدیگر فرم های جدید تحریری را ایجاد می کنند.
خش یا گِز در صدا
وجود خش در صدا از مصادیق فالش صوتی محسوب شده و موجب کسر نمره در بخش صافی صدا می گردد. به صدای خش نیز اصطلاحاً صدای گِز گفته می شود.
روش وُکال
برای تسلط در اجرای نغمات باید به صورت وُکال تمرین نمود. افرادی که در مرحله یادگیری نغمات هستند لازم است از شیوه وُکال نیز در یادگیری خود استفاده نمایند. اجرای نغمات به صورت وکال موجب شناخت فواصل و اجرای دقیق نغمات می شود. به اجرای نغمات بدون کلام، وکال گفته می شود.
تحریرها موجب جذابیت تلاوت هستند
استفاده از تحریرها در تلاوت موجب ایجاد جذابیت آن می گردد. تلاوت هرچقدر ساده تر باشد اثرگذاری آن پایین تر و جذابیت پایین تری نسبت به تلاوت ها خواهد داشت.
یکی از روش های اوج گیری
یکی از روش های اوج گیری، استفاده از روش اکتاو مقام بیات و اجرای قرار راست از روی درجه اکتاو مقام بیات است. این روش بیشتر در مسابقات قرآن کریم توسط قراء مورد استفاده قرار می گیرد.
مقام کامل بیات
مقام کامل بیات متشکل از دو جنس نهاوند در بالا و بیات در پایین می باشد.
معنای لغوی سبک
سبک در لغت به معنی گداختن زر و سیم می باشد. به کسی که زر و سیم را گداخته می کند، سبّاک و به شیئی که از گداخته شدن، در قالب به شکل خاصی در می آید، سبیکه می گویند.
دو هدف مهم استفاده از فن تکرار در تلاوت
تکرار کلمات، جملات و آیات قرآن کریم توسط خواننده آن، با اهداف مختلفی صورت می گیرد. اما در تلاوت قرآن از دو جهت و یا با دو هدف کلی صورت می گیرد:
الف): تذکر و تنبـّه با توجه به اصل مفهوم محوری در تلاوت و از باب آیه فذکر ان نفعت الذکری
ب): جذابیت و ایجاد زیبایی در تلاوت
یکی از پارامتزهای لحن تخصصی
برای رسیدن به درجه لحن تخصصی باید کلیه پارامترهای صوت از جمله ارتفاع، انعطاف، شدت، مدت، رنین و طنین کسب شده باشد.
ابزارهای کسب مهارت های لحنی
برای فراگیری مباحث لحنی باید ابتدا مقدمات و ابزارهای آن کسب شود. ابزارهای زیر از موارد مهم در فراگیری لحن می باشند:
حُسن صوت – تجوید – آشنایی با مقامات – انعطاف – ارتفاع – گوش موسیقایی
معنی دولاب در اُغنیه های دینی
اجرای طولانی یک مقام یا قطعه موسیقایی به جهت حاکم شدن فضای طنینی و موسیقایی آن در ذهن مستمع را دولاب می گویند. این عنوان بیشتر در موشحات یا انشادات مورد استفاده قرار می گیرد. در تلاوت قرآن نیز هر چقدر تعداد تمهیدات یک مقام بیشتر باشد، فضای نغمی یا فضای طنینی آن نغمه بر ذهن مستمع حاکم خواهد شد. فایده اینکار نیز به اصطلاح، جا افتادن نغمه در ذهن مستمع شده و موجب جذابیت آن می گردد.
پارامترهای اصوات موسیقایی
برای ارزیابی اصوات موسیقایی از پارامترهای مختلفی استفاده می شود که در اینجا به ۴ عنوان مهم اشاره می گردد:
الف): گلیساندو
ب): انعطاف و توانایی در انتقالات صوتی (مواکله)
ج): تحریرها
د): ویبراسیون
و ….
یک روش برای خروج از تلاوت کلیشه ای
برای ارتقاء در مهارت های لحنی لازم است گاهاً روش اجرای تلاوت یا همان ردیف تلاوت را تغییر داد. این مسئله منجر به خروج از کلیشه ای خواندن و یکنواخت شدن تلاوت می گردد.
غماز بعضی از مقامات
نغمه راست نوا (غماز مقام راست) ، بیات حسینی (غماز مقام بیات) ، نهاوند نوا (غماز نهاوند) ، حجاز حسینی (غماز مقام حجاز) می باشند. جواب اصطلاحی تمامی مقامات بر روی درجه غماز قرار دارد. انتقال از درجه غماز بهترین و استانداردترین موضع انتقال است.
مقدار صدا برای اجرای ترتیل
مقدار صدا برای اجرای ترتیل به صورت زیر است:
الف): ترتیل نماز – در ترتیل نماز از یک دانگ استفاده می شود. این دانگ صدا در دانگ اول صدای نمازگزار می باشد. در ترتیل نماز حداکثر از یک دانگ استقاده می شود. استفاده از دانگ های بالاتر در نماز نیز معمول نبوده و زیبا نیست. علاوه بر این قرآن می قرمایند و لا تجهر بصلاتک و لا تخافت بها وابتغ بین ذلک سبیلاً .
ب): ترتیل معمولی – در ترتیل معمولی که اکثر حفاظ در این درجه کیفی تلاوت می کنند، مقدار استفاده از صدا در حد یک اکتاو و یا حداکثر ۱۲ پرده انجام می شود که برای ارائه یک ترتیل استاندارد مناسب است. اکثر ترتیل هایی که موجود است در این مقدار صوتی قرائت شده است. در مسابقات نیز از همین نوع ترتیل استفاده می شود. عدم وجود تحریرها در این نوع ترتیل باعث افت کیفی و معمولی بدون آن خواهد شد.
ج): ترتیل حرفه ای – در ترتیل حرفه ای، مرتل تا دو اکتاو از صدا خویش استفاده می کند. در این نوع ترتیل، تحرکات صوتی و لحنی خیلی بیشتر انجام می شود. البته به جهت استقبال عرف اهل قرائت، پذیرش استفاده از قطعات اوج در این ترتیل با نقد روبرو است.
عوامل ایجاد فرم های تحریری
ترکیب سرعت، پرده، فرم و تعداد تحریرها با یکدیگر فرم های جدید تحریری را ایجاد می کنند.
خش یا گِز در صدا
وجود خش در صدا از مصادیق فالش صوتی محسوب شده و موجب کسر نمره در بخش صافی صدا می گردد. به صدای خش نیز اصطلاحاً صدای گِز گفته می شود.
روش وُکال
برای تسلط در اجرای نغمات باید به صورت وُکال تمرین نمود. افرادی که در مرحله یادگیری نغمات هستند لازم است از شیوه وُکال نیز در یادگیری خود استفاده نمایند. اجرای نغمات به صورت وکال موجب شناخت فواصل و اجرای دقیق نغمات می شود. به اجرای نغمات بدون کلام، وکال گفته می شود.
تحریرها موجب جذابیت تلاوت هستند
استفاده از تحریرها در تلاوت موجب ایجاد جذابیت آن می گردد. تلاوت هرچقدر ساده تر باشد اثرگذاری آن پایین تر و جذابیت پایین تری نسبت به تلاوت ها خواهد داشت.
یکی از روش های اوج گیری
یکی از روش های اوج گیری، استفاده از روش اکتاو مقام بیات و اجرای قرار راست از روی درجه اکتاو مقام بیات است. این روش بیشتر در مسابقات قرآن کریم توسط قراء مورد استفاده قرار می گیرد.
مقام کامل بیات
مقام کامل بیات متشکل از دو جنس نهاوند در بالا و بیات در پایین می باشد.
معنای لغوی سبک
سبک در لغت به معنی گداختن زر و سیم می باشد. به کسی که زر و سیم را گداخته می کند، سبّاک و به شیئی که از گداخته شدن، در قالب به شکل خاصی در می آید، سبیکه می گویند.
دو هدف مهم استفاده از فن تکرار در تلاوت
تکرار کلمات، جملات و آیات قرآن کریم توسط خواننده آن، با اهداف مختلفی صورت می گیرد. اما در تلاوت قرآن از دو جهت و یا با دو هدف کلی صورت می گیرد:
الف): تذکر و تنبـّه با توجه به اصل مفهوم محوری در تلاوت و از باب آیه فذکر ان نفعت الذکری
ب): جذابیت و ایجاد زیبایی در تلاوت
یکی از پارامتزهای لحن تخصصی
برای رسیدن به درجه لحن تخصصی باید کلیه پارامترهای صوت از جمله ارتفاع، انعطاف، شدت، مدت، رنین و طنین کسب شده باشد.
ابزارهای کسب مهارت های لحنی
برای فراگیری مباحث لحنی باید ابتدا مقدمات و ابزارهای آن کسب شود. ابزارهای زیر از موارد مهم در فراگیری لحن می باشند:
حُسن صوت – تجوید – آشنایی با مقامات – انعطاف – ارتفاع – گوش موسیقایی
معنی دولاب در اُغنیه های دینی
اجرای طولانی یک مقام یا قطعه موسیقایی به جهت حاکم شدن فضای طنینی و موسیقایی آن در ذهن مستمع را دولاب می گویند. این عنوان بیشتر در موشحات یا انشادات مورد استفاده قرار می گیرد. در تلاوت قرآن نیز هر چقدر تعداد تمهیدات یک مقام بیشتر باشد، فضای نغمی یا فضای طنینی آن نغمه بر ذهن مستمع حاکم خواهد شد. فایده اینکار نیز به اصطلاح، جا افتادن نغمه در ذهن مستمع شده و موجب جذابیت آن می گردد.
پارامترهای اصوات موسیقایی
برای ارزیابی اصوات موسیقایی از پارامترهای مختلفی استفاده می شود که در اینجا به ۴ عنوان مهم اشاره می گردد:
الف): گلیساندو
ب): انعطاف و توانایی در انتقالات صوتی (مواکله)
ج): تحریرها
د): ویبراسیون
و ….
یک روش برای خروج از تلاوت کلیشه ای
برای ارتقاء در مهارت های لحنی لازم است گاهاً روش اجرای تلاوت یا همان ردیف تلاوت را تغییر داد. این مسئله منجر به خروج از کلیشه ای خواندن و یکنواخت شدن تلاوت می گردد.
غماز بعضی از مقامات
نغمه راست نوا (غماز مقام راست) ، بیات حسینی (غماز مقام بیات) ، نهاوند نوا (غماز نهاوند) ، حجاز حسینی (غماز مقام حجاز) می باشند. جواب اصطلاحی تمامی مقامات بر روی درجه غماز قرار دارد. انتقال از درجه غماز بهترین و استانداردترین موضع انتقال است.
تعریف تلوین
تلوین به معنی رنگ آمیزی و در تلاوت به معنی اجرای نغمه ای و سپس ورود به نغمه دیگر و سپس برگشت به همان نغمه ابتدایی می باشد.
مثال : حجاز حسینی + راست نوا + حجاز حسینی
یکی از دلایل عدم ارائه نوآوری و ایده لحنی در تلاوت
افرادی که همواره ردیف لحنی تلاوت خود را تغییر می دهند، امکان نوآوری و شکوفا شدن در مهارت های لحنی را از خود سلب می کنند.
تعریف مدولاسیون
نغمه شناسی ابزار مدولاسیون محسوب می شود. مدولاسیون به معنی تغییر و انتقال یک ردیف به ردیف دیگر می باشد. تغییر و انتقال نغمات تحت عنوان مدولاسیون شناخته می شود.
قفله صَخریّه
قفله نغمه ای که بر حروف حلقی ختم شود تحت عنوان قفله صخریه شناخته می گردد. مانند واستمع، قوم تبَّع و …
یکی از مصادیق تقوای تلاوت
یکی از موارد مربوط به تقوای تلاوت، عدم تنفس در میان اجرا است. تلاوت هنری است که قطعات موسیقایی آن باید به صورت صوت پیوسته اجرا شود و در صورت قطع صوت، الزاماً باید از قوانین وقف یا سکت تبعیت کرد.
سه مورد مهم مهارتی در لحن
برای ارتقاء سطح کیفی از عالی به ممتاز باید مهارت های متعددی لحاظ گردد که در این بخش به سه عنوان اشاره می گردد. اجرای موارد مذکور به شرط جذابیت و کیفیت در اجرا مورد قبول خواهد بود:
الف): تنوع در قفلات و کاربرد قفلات مختلفی همچون خادعه، نصفه، حراقه و … مطابق مفهوم و معنی آیات و ….
ب): تنوع در تحریرها به همراه پارامترهای کیفی آن (سرعت، فرم، پرده، ملودی، تعداد)
ج): استفاده از روش تعددیه المقامات و اتصال اجناس مختلف موسیقایی به یکدیگر
بخش های متشکله لحن
لحن از سه بخش لفظ، حال و حس و نغمه تشکیل شده است. هرآن چیزی که متعلق به لفظ است در لام لحن، هر آن چیزی که تحت عنوان حس، حال، حلاوت و … شناخته می شود در حاء لحن و هر آن چیزی که در نغمه ارائه می شود، در نون لحن قرار گرفته است.
درجه بندی درجات کیفی مهارت های لحنی
درجه بندی درجات کیفی مهارت های لحنی به شرح زیر می باشد:
درجه فوق ممتاز – نمره ۳۰
درجه ممتاز – نمره ۲۷ الی ۲۹/۹۹
درجه عالی – نمره ۲۴ الی ۲۶/۹۹
درجه خوب – نمره ۲۱ الی ۲۳/۹۹
درجه متوسط – نمره ۱۸ الی ۲۰/۹۹
درجه ضعیف – نمره ۱۵ الی ۱۷/۹۹
درجه مبتدی – نمره ۱۲ الی ۱۴/۹۹
درجات مذکور دارای تعاریف و مصادیق متعدد می باشند که باید در جای خود به آنها اشاره نمود.
چند نکته جهت چگونگی شروع تلاوت
یکی از مشکلاتی که تعدادی زیادی از قاریان با آن مواجهه هستند، چگونه شروع کردن تلاوت و چگونگی ورود به ردیف های ابتدایی تلاوت می باشد. لذا برای ورود به این مقوله باید موارد زیر مورد توجه قرار گیرد:
الف): داشتن الگو و نمونه لحنی بر اساس تقلید موفق – برای مثال تبعیت از مدل لحنی استاد منشاوی، استاد شحات و …
ب): مشخص شدن مساحت یا ارتفاع صدا توسط دستگاه یا استاد حاذق و آشنا به صوت
ج): مشخص شدن درجه صوتی مطلوب و مطبوع ابتدای ردیف لحنی
د): مشخص شدن مقام موسیقایی ابتدای ردیف لحنی – یعنی قاری بداند که همواره با چه نغمه ای باید تلاوت خود را آغاز نماید.
* پرده صوتی صحبت کردن نمی تواند ملاک صحیح وعلمی ای برای شروع تلاوت قرار گیرد زیرا پرده صوتی ابتدای تلاوت مطابق ارتفاع صوتی قاری و توانمندی های وی تعیین می گردد نه تکلف.
مکتب لحنی تعبیریه
معنامحوری و تلاوت مبتنی بر معنا، تحت عنوان مکتب لحنی تعبیریه شناخته می شود. افرادی همچون عبدالفتاح شعشاعی و مصطفی اسماعیل از مصادیق معروف این مکتب لحنی هستند.
عوامل ایجاد گلیساندو در صدا
وجود گلیساندو در حروف بستگی به چند عامل مهم دارد:
الف): گیرش حرف
ب): رهش حرف
ج): کیفیت صدادهی به حروف (سونوریه)
د): پرده صوتی
عوامل ایجاد تــِم موسیقایی
سرعت تحریرها، فرم تحریرها، استفاده از قفلات، وجود فراز و حضیض در صدا و … از عوامل مهم در ایجاد تم های مختلف موسیقایی و تحرک در تلاوت می باشند.
تــِم موسیقایی
اجرای یک نغمه در چند شکل و فرم مختلف تحت عنوان تِم موسیقایی شناخته می شود. در تم موسیقایی، خواننده شکل و شمایل نغمه را با استفاده از آرایه های صوتی و لحنی تغییر داده و آن نغمه را به شکل جدید اجرا می کند.
خش صدا = فالش صوتی
وجود خش در صدا از مصادیق فالش صوتی محسوب شده و موجب کسر نمره در بخش صافی صدا می گردد. به صدای خش نیز اصطلاحاً صدای گِز گفته می شود.
نکته ای برای قاریان مقلد
افرادی که در مرحله یادگیری نغمات هستند لازم است از شیوه وُکال نیز در یادگیری خود استفاده نمایند. اجرای نغمات به صورت وکال موجب شناخت فواصل و اجرای دقیق نغمات می شود.
درجات مهم هر مقام
در هر مقام سه درجه از اهمیت برخوردار می باشد:
الف): درجه اول یا درجه رکوز
ب): درجه پنجم یا درجه غماز
ج): درجه هشتم یا درجه اکتاو یا جواب (محیر یا کردان)
معنی تصویر در اجرای نغمات
بسیاری از نغمات و ردیف هایی که در تلاوت مورد استفاده قرار می گیرد به صورت تصویر اجرا می گردد. تصویر به معنی اجرای آن نغمه در درجه ای به غیر از درجه اصلی و تعریف شده آن مقام بر روی سلّم موسیقایی مقامی عرب می باشد.
تفاوت مقام عجم و چهارگاه
تفاوت مقام عجم و چهارگاه:
در خصوص تعداد مقامات در میان صاحب نظران رشته لحن اختلاف نظرهای متعدد و مختلفی مشاهده می شود. این اختلاف نظر ناشی از تفاوت در تعریف در معنی مقام می باشد. همانطور که در جلسات گذشته اشاره گردید، در سلّم موسیقی مقامی قدیم عرب، به هر درجه صوتی، مقام اطلاق میشد. مثلاً درجه لا با عنوان مقام حسینی یا درجه فا با عنوان مقام نوا شناخته می گردد. لذا بر اساس سلّم موسیقی مقامی قدیم عرب، به ازای هر درجه صوتی یک مقام وجود داشته است که مجموعاً تعداد این مقامات ۱۶ مقام می باشد ( هر درجه صوتی معادل یک مقام و در کل، معادل یک و نیم اکتاو و یک درجه (۱۶ درجه) ). در میان نظرات کارشناسان، از ۴ مقام تا ۴۰ مقام و بعضاً بیشتر نیز نام برده شده است. استاد عبدالرحمن الحِمصی در کتاب خود بنام الموسیقی العربیه از ۴ مقام اصلی نام برده است که از آن ۴ مقام، سایر مقامات نیز متولد می شوند. وی این چهار مقام را در کلمه نُعَبِّر جمع نموده است که شامل ۴ مقام نهاوند، عجم، بیات و راست می باشد که از دل این مقامات، مقاماتی همچون کرد، حجاز، چهارگاه، صبا، حسینی و … ایجاد می گردد. از دل مقام عجم، مقامات مختلفی متولد می شوند که یکی از این مقامات، مقام چهارگاه می باشد. مقاماتی که از دل هر مقام متولد می شوند در یکی از دو دسته مقامات مرکب و یا مقامات فرعی تقسیم خواهند شد. مقامات مرکب حداقل از دو جنس و بیشتر تشکیل یافته اند. یکی از مقامات مرکب مقام عجم، مقام چهارگاه می باشد. مقام عجم و چهارگاه هر دو در جنس اول مشترک می باشند. مقام عجم معادل مقام ماهور در فارسی و گام ماژور در موسیقی کلاسیک می باشد.
جنس اول عجم + جنس دوم راست = مقام چهارگاه – معادل مقام چهارگاه عربی در فارسی دستگاه راست پنجگاه می باشد که موسیقی فولکلور لرستان می باشد.
جنس اول راست + جنس دوم عجم = مقام ماهور عربی
جنس اول عجم + جنس دوم عجم = مقام عجم
ویژگی های لحنی مهم در داشتن نفس های کوتاه
نفس کوتاه اگر دارای تحرک تنغیمی، تحریرها و تکنیک های مختلف باشد، از ارزش فنی بالا برخوردار خواهد بود. داشتن نفس بلند و ساده خواندن، یک امر مهارتی در لحن محسوب نشده و کاری معمولی می باشد.
یک نکته مهم در خصوص استفاده از اختلاف قرائات
اختلاف قرائت یکی از مهارت های تنغیمی محسوب می شود و باید قاری به سطح قابل قبولی از تنغیم رسیده باشد که مجاز به استفاده از آن باشد زیرا اختلاف قرائت موجب تغییر در بافت لحنی آیات می گردد.
سه دلیل برای ایجاد کشش صدا در حروف مدی مختوم به حرف ساکن در پایان کلمات
کشش صدا در حروف مدی در کلماتی همچون یسمعون که در هنگام وقف انجام می شود به سه جهت صورت می گیرد:
الف): کشش تجویدی
ب): تنغیم
ج): مدت صوت
نکات مهم فنی در تلاوت های کوتاه (تلاوت های زیر ۸ دقیقه)
در تلاوت های کوتاه باید چند نکته مهم را رعایت نمود:
الف): وجود و اجرای قطعات اوج
ب): اجرای قطعات جذاب و ورود به اصل مطلب و عدم پرداختن به مقدمات
ج): پرده صوتی جذاب و زیبا
د): جذابیت در قفلات
ذ): استفاده از ترکیبات لحنی
تقسیم بندی فن تکرار
فن تکرار به سه دسته تقسیم می شود:
الف): تکرار به کلمه مانند تکرار کلمه کوّرت در یک نفس
ب): تکرار به جمله
ج): تکرار به آیه
نکات فنی در وصل دو سوره
در وصل به قصار السور باید موارد زیر مورد دقت قرار گیرد:
الف): انطباق و ارتباط معنایی
بهتر است زمانی که به سوره کوچک منتقل می شویم، قسمت قبلی با قسمت بعدی، ارتباط معنایی داشته باشد. در صورتی که ارتباط معنایی وجود نداشته باشد باید موارد بندهای بعدی رعایت گردد.
ب): پرده صوتی، فرود یا ادامه
اگر سوره قبلی با سوره بعدی ارتباط معنایی داشته باشد، بهتر است پرده صوتی برای هر دو قسمت حفظ گردد ولی اگر ارتباط معنایی وجود ندارد بهتر است در قسمت قبلی فرود آمده و در قسمت جدید، پرده صوتی را نیز تغییر داد.
ج): حفظ ملودی یا تغییر ملودی
اگر سوره قبلی با سوره بعدی ارتباط معنایی داشته باشد، بهتر است ملودی موسیقایی برای هر دو قسمت حفظ گردد ولی اگر ارتباط معنایی وجود ندارد بهتر است در قسمت قبلی فرود آمده و در قسمت جدید، ملودی را نیز تغییر داد.
د): فن و تکینک
در وصل دو قسمت بهتر است از فن نکوص و تکرار به همراه استفاده از جملات تهلیل، تکبیر و تحمید استفاده نمود.
عوامل مؤثر در ایجاد تــِم موسیقایی استعاذه تلاوت
در تغییر تم های موسیقایی جمله استعاذه، موارد مختلفی می تواند نقش داشته باشد. در زیر به چند عنوان اشاره می گردد:
الف): آکسان ها و تکیه های صوتی و همچنین تعداد این آکسان ها
ب): پرده صوتی
ج): تکنیک ها و فنون مانند ویبراسیون و …
د): سرعت در قرائت
ذ): فواصل صوتی مانند روش استاد عبدالفتاح شعشاعی
ر): کشش و مدت درجات صوتی (این مورد با سایر موارد ترکیب می شود)
ز): مکث روی حروف و با تأخیر ادا کردن آنها مانند روش استاد محمد رمضان
ز): روند اجرای ملودی – به صورت اجرای صدای بالا به پایین مانند فرم موسیقایی استعاذه استاد عبدالفتاح شعشاعی و یا از پایین به بالا مانند فرم موسیقایی استعاذه استاد محمدصدیق منشاوی.
ط): تحریرها به همراه عوامل کیفی آنها
اهمیت شناخت تم موسیقایی استعاذه در سبک
یکی از مسائل سبک شناسی شناخت فرم و تم موسیقایی جمله استعاذه است زیرا هر سبک موسیقایی از ابتدای آن شناخته می شود. مثلاً کسی که منشاوی می خواند از فرم خاصی و یا کسی که غلوش می خواند از فرم خاص دیگری استفاده می کند.
تعریف تِــم
اجرای یک آهنگ یا ملودی در چندین شکل و فرم (چهره) مختلف را تـِـم می گویند.
تعریف مُد و تعریف قدیم و جدید مقام
تکرار پی در پی موتیف ها که تحت عنوان موتیف خوانی عنوان می شود را مـُد می گویند. به هشت صدای موسیقایی که به صورت پی در پی و بر اساس یک منطق موسیقایی خاص اجرا می شوند را مقام می گویند. در موسیقی قدیم عرب به هر درجه صوتی، مقام گفته میشد. مثلاً به درجه لا ، مقام حسینی گفته می شده است.
شاد بودن و محزون بودن نغمات
شاد بودن و محزون بودن نغمات بستگی به فواصل صوتی آنها دارد. لذا بر این اساس نغمات همچون راست، عجم، چهارگاه، سگا از جمله نغمات فرح آور و نغمات بیات، صبا، کرد، حجاز و نهاوند از جمله نغمات حزن آور محسوب می شوند.
اثرات کمبود نفس در تلاوت
کمبود نفس در قطعات لحنی منجر مشکلات متعددی از جمله موارد ذیل می گردد:
الف): ایجاد اسراع و ابطاء
ب): ایجاد التهاب
ج): کاهش و افت جذابیت
د): کاهش تسلط بر روی تحریرها
ذ): وارد شدن انرژی منفی به احساسات قاری
توضیحی در خصوص مقام ماهور عربی
مقام ماهور عربی از اتصال جنس راست و جنس عجم ایجاد می گردد. مقام ماهور متعلق به مقام راست بوده و یکی از مقامات مرکب مقام راست محسوب می گردد.
توضیحی در خصوص مقام چهارگاه
مقام چهارگاه مقامی است که از اتصال جنس عجم + جنس راست ایجاد می شود. مقام چهارگاه یکی از مقامات مرکب مقام عجم می باشد. معادل مقام چهارگاه عربی در موسیقی فارسی، مقام راست پنجگاه می باشد.
تمرین ساده برای تقویت قطعات بم
برای تقویت قطعات بم باید ابتدا قطعات اوج را اجرا کرده و سپس قطعه بم را بعد از آن اجرا کرد. این تمرین به مرور باعث تقویت قطعات بم خواهد شد.
سه نکته در خصوص استفاده از بیات دوکا در ابتدای تلاوت
استفاده از بیات دوگاه زمانی صحیح است که قاری دارای اصوات بم قوی و جذاب باشد. غالب قراء، این مقام را به شکل تصویر اجرا می کنند.
شرط خلق یک اثر صوتی و موسیقایی کامل
یک اثر صوتی و موسیقایی کامل زمانی کامل محسوب می شود که از بم ترین تا زیرترین صدا در آن بکار رفته باشد. لذا تلاوت کامل تلاوتی است قسمت های بم و زیر را دارا باشد.
چند نکته لحنی در تلاوت های جواب محور
در قرائت هایی که در قالب و مدل جواب صدا خوانده می شود باید چند مسئله رعایت شود:
الف): رعایت اصل تنوع با استفاده از مقامات مرکب و اتصال اجناس مختلف
ب): استفاده بیشتر از حضیض یا قرار صدا
ج): قرار گرفتن قسمت جواب صدا در جای جواب الجواب اصطلاحی به طوری که قاری بالاتر از آن را نتواند اجرا کند.
د): استفاده از روش تعددیه المقامات
جایگاه قول و مقول قول در فن مواکبه
در فن مواکبه مراتب و جایگاه قول و مقول قول در نظر گرفته می شود. این مراتب به شکل زیر می باشد:
الف): قول خدا نسبت به قول پیامبران معمولاً بالاتر و بلندتر خوانده می شود.
ب): قول پیامبر یا پیامبران نسبت به مردم معمولاً بالاتر و بلندتر خوانده می شود.
ج): قول اهل بهشت نسبت به قول اهل جهنم معمولاً بالاتر و بلندتر خوانده می شود.
د): قول خدا نسبت به قول بشر معمولاً بالاتر و بلندتر خوانده می شود.
ذ): جملات مثبت نسبت به جملات منفی معمولاً بالاتر و بلندتر خوانده می شود.
ر): جملات تبشیری نسبت به جملات تنذیری معمولاً بالاتر و بلندتر خوانده می شود.
ز): جملات شعاری، اخلاقی و … نسبت به سایر جملات معمولاً بالاتر و بلندتر خوانده می شود.
ط): جملاتی که حاوی آیات الاحکام می باشد معمولاً با اصوات توسط اجرا می گردد.
اهمیت فراگیری نغمات
فراگیری نغمات از دو جهت حداقل مورد اهمیت است:
الف): افزایش و گسترش دامنه لحنی تلاوت
ب): استفاده از نغمات به عنوان ابزار لحن بیانی در تلاوت
دسته بندی مقامات
مقامات به سه دسته تقسیم می شود:
الف): مقامات اصلی که میان صاحب نظران مورد اختلاف است و از ۷ الی ۴۰ مقام یا بیشتر نام برده اند.
ب): مقامات فرعی. از تمرکز یک صدا در سلّم موسیقایی بر روی درجه ای خاص، مقام فرعی ایجاد می شود.
ج): مقامات مرکب. از اتصال اجناس موسیقایی در کنار یکدیگر، مقامات مرکب ایجاد می گردند.
تعریف مقام
هشت صدای متوالی که پشت سر هم و بر اساس یک منطق موسیقایی اجرا می شود را مقام می گویند.
تعریف فن مواکبه
مواکبه به معنی مطابقت پرده صوتی با مفهوم آیه است. فن مواکبه یکی از فنون لحن بیانی و یکی از قوانین عرفی تلاوت بوده و معیار و قانون موسیقایی محسوب نمی گردد.
مراحل رسیدن به درجه تسلط در اجرا
- برای رسیدن به درجه تسلط در اجرا، باید مراحلی طی گردد. این مراحل به شرح زیر می باشد:
الف): فراگیری و تعلیم
ب): تکرار و تمرین
ج): تجربه اندوزی با روش تمرکز
د): مهارت در اجرا
ذ): تبدیل مهارت به هنر
کشف صدای مطلوب یا به اصطلاح گل صدا
کشف صدای مطلوب و به اصطلاح گل صدا، نیازمند اتخاذ ردیف لحنی مناسب، هوش و ذکاوت موسیقایی می باشد. برای مثال قاریان همچون استاد شحات، استاد صدیق تائب منشاوی، محمد صدیق منشاوی و … از جمله نمونه هایی هستند که بر روی این قسمت صدای خویش کاملاً مسلط بوده و در آن قسمت تلاوت می کنند.
یک پارامتر کیفی در انعطاف صوت
یکی از پارامترهای ارزشیابی انعطاف صدا، قدرت انتقالات صوتی میان درجات صوتی می باشد.
فرود لحنی در ترتیل
معمول است که در پایان ترتیل، چند کلمه پایانی را کندتر قرائت کرده و تلاوت را به پایان می رسانند. گاهاً کلماتی که به نون ماقبل حروف مدی ختم می شود مقداری کشیده تر قرائت می گردد.
سه مرحله در تقلید
در تقلید سه مرحله وجود دارد:
تخصیص – انتخاب سبکی خاص و تقلید محض از آن سبک
تطبیق – مطابقت دادن ردیف لحنی تقلید شده در سایر آیات
تکمیل – کامل کردن و تسلط کامل و نهایی بر سبک
تعریف تنظیم نغمه
تنظیم موسیقایی به معنی تقسیم صحیح اصوات تشکیل دهنده نغمه بر روی کلمات و توجه به آکسان ها می باشد.
چند شرط مهم در ویبراسیون
ویبراسیون دارای شرایطی می باشد. در اینجا به چند مورد اشاره می گردد:
الف): از روی اراده و تصمیم قبلی باشد
ب): قابل کنترل باشد
ج): فاصله میان موج ها در طول موج صدا مساوی باشد
د): سرعت انتقال از یک موج به موج دیگر مساوی و یکسان باشد
ذ): خیلی کند و خیلی تند نباشد. در صورت اجرای کند، صدایی غیرلحنی و نامطلوب و در صورت اجرای خیلی تند تبدیل به تحریر خواهد گشت.
اصل مواکبه در تلاوت
یکی از ابزارهای لحن بیانی که در تلاوت قرآن مورد دقت نظر قراء قرار گرفته است، فن مواکبه می باشد. مواکبه به معنی مطابقت پرده صدا با مفهوم آیه می باشد. اصل کلی در مواکبه آن است که صدای قاری در قرائت قول خداوند بالاتر از قول بشر، قول پیامبران بالاتر از قول کفار و به طور کلی جملات مثبت بالاتر از جملات منفی اجرا شود.
چهار بخش مهم در تنغیم
در تنغیم، مصادیق مختلفی وجود دارد که نشانگر توانمندی و قدرت تنغیم محسوب می شود. در زیر چهار بخش مهم آن اشاره می شود:
۱ – تحرک و عدم یکنواختی در قرائت کلمات
۲ – مدولاسیون
۳ – سرعت در انتقالات
۴ – تحریرها
اصوات مذهبی و غیرمذهبی
به جهت عرفی، اصوات به دو دسته تقسیم می شوند:
اصوات مذهبی
اصوات غیرمذهبی
اصوات مذهبی اصواتی هستند که تداعی کننده حزن، معنویت و … می باشند. به این دسته از اصوات، صوت الخاشع اطلاق می شود. بعضی نیز به این اصوات، اصوات گرم می گویند. اصوات غیرمذهبی نیز اصواتی هستند که تداعی کننده فرح و شادی، ابتهاج و … می باشند. به این اصوات نیز صدای سرد می گویند. استاد منشاوی، عبدالباسط، محمد اللیثی، محمود علی البنا و … از جمله قاریانی هستدند که صدای ایشان به عنوان صدای خاشع شناخته شده و صدای اساتیدی همجون غلوش و … از جمله اصوات دسته دوم شناخته می شود. البته تعریف اصوات گرم و سرد مقداری با مفهوم مذکور متفاوت است.
علت شاد بودن و محزون بودن نغمات
یکی از مباحث مطرح در لحن، شاد بودن و محزون بودن نغمات می باشد. تشخیص شاد بودن و محزون بودن نغمات بستگی به ساختار سلم نغمی آنها داشته و فواصل صوتی آنها، درجه حزن آنها را مشخص می نماید. اطلاق عنوان شادبودن نغمه به جهت ایجاد حالت سرور و ابتهاج و علت اطلاق عنوان محزون بودن به جهت ایجاد حالت غم، خشوع و تحزین می باشد. بکارگیری نغمات در مفاهیم مختلف نیز طابع قانون خاصی نبوده و صرفاً طابع قوانین عرفی می باشد.
دسته بندی مفاهیم قرآن از نظر لحنی
به جهت مباحث و مسائل صوت و لحنی، مفاهیم آیات قرآن کریم به سه دسته تقسیم می شوند که کیفیت اجرای هر بخشی بهتر است نسبت به بخش دیگر دارای شخصیت مستقل لحنی باشد:
۱ – مفاهیمی که اصولاً و ذاتاً به صورت محزون می باشند. مانند وصف حال جهنمیان و …
۲ – مفاهیمی که اصولاً و ذاتاً به صورت فرح و ابتهاج می باشند. مانند وصف حال مؤمنین و …
۳ – مفاهیمی که ذاتاً خالت خنثی داشته و حالت خاصی ندارند. مانند آیات الاحکام و …
تجانس و تنافر مقامات
دوری و نزدیکی مقامات به یکدیگر یکی از مسائل مهم لحنی می باشد که تحت عنوان تجانس و تنافر شناخته می شود. این موضوع یکی از مسائل موسیقی در قدیم الایام بوده است. این موضوع یکی از مسائل موسیقایی است که بر روی سازهای موسیقی موضوعیت دارد. چون برای ایجاد تناسب در اجرای نغمات و قطعات نیاز به واسطه و مبدل بوده است، لذا حالت تجانس و تنافر نیز موضوعیت داشته است. در تلاوت قرآن به جهت اینکه مبحث بکارگیری اجناس مطرح است و به ندرت یک مقام کامل موسیقایی اجرا می شود لذا مبحث تنافر عملاً در تلاوت مطرح نیست و اگر تنافر خاصی در تلاوت مشاهده شود بستگی به کیفیت اجرا دارد نه ماهیت دو نغمه ای که در کنار یکدیگر قرار می گیرند.
نکته ای در خصوص اجرای بیات محیر
همواره یکی از اشکالات صوتی در تلاوت بعضی از قاریان، عدم استقرار صحیح بر روی درجه صوتی استاندارد می باشد. لذا برای اجرای بیات محیر (درجه اکتاو مقام بیات) بهتر است در آخرین نفس، در بیات فرود آمده و سپس در نفس بعدی درجه محیر را اجرا نمود. به این صورت، ذهن و گوش، آمادگی بهتری برای
مقدار ارتفاع صدا برای تقلید
برای توفیق در تقلید باید توانمندی های صوتی با سبکی که انتخاب می شود منطبق و یا نزدیک به آن باشد. بسیاری از افراد از حداقل های صوتی برخوردار هستند که پس از تمرین و ممارست به درجات قابل قبول نائل می گردند. لذا بسیاری از توانمندی ها در افراد به صورت اولیه وجود ندارد و با تمرین و ممارست به دست می آید. یکی از این توانمندی ها، مسئله ارتفاع صدا می باشد. لذا برای توفیق در تقلید ضمن انجام تمرینات منظم و مرتب باید توجه نمود که اجرای استاندارد سبک های استاد مصطفی اسماعیل، شحات انور، رفعت و امثالهم نیاز ره دو اکتاو صدا و سبک های استاد منشاوی، عبدالباسط، طبلاوی و امثالهم نیاز به یک و نیم اکتاو صدا می باشد.
درجات صوتی دارای اهمیت
علاوه بر اهمیت درجات ۱ ، ۵ و هشت مقامات، در مقامات صبا، حجاز و بیات، درجه ۴ نیز حائز اهمیت می باشد. در مقام صبا، نغمه صبا حسینی، در مقام حجاز، نغمه حجازحسینی یا دیوان و در مقام بیات، نغمه بیات حسینی حائز اهمیت می باشد. اهمیت این بخش به جهت مدولاسیون های صوتی می باشد.
سه عامل مهم تمییز دهنده میان قاریان
سه عامل مهم در لحن است که می تواند به عنوان عامل تمییز دهنده میان قاریان محسوب شود:
الف): تحریرها به همراه ۵ عامل کیفی آنها شامل: سرعت، کمیت، پرده، ملودی، فرم
ب): طول نفس
ج): فنون و تکنیک های شاخص
قفله صَخریه
قفله صَخریه به قفلاتی گفته می شود که مختوم به حروف حلقی باشد.
چند نکته مهم جهت انتخاب تلاوت برای تقلید
برای انتخاب تلاوت جهت تقلید باید چند نکته مهم را مد نظر قرار داد:
الف): تلاوت کوتاه باشد
ب): کم تحرک باشد
ج): کامل و دارای ردیف لحنی مشخص باشد
د): از تحریرهای سخت استفاده نشده باشد.
اجرای با تسلط دارای ۵ مرحله می باشد
یک اجرای با تسلط دارای ۵ مرحله می باشد. لذا کسی که می خواهد به مرحله تسلط در اجرا برسد لازم است ابتدا جایگاه خود را شناسایی کرده و از راه و روش های ارتقاء استفاده نماید باید مراحل ذیل را به ترتیب صورت دهد و در آن خلل وارد ننماید.
الف): فراگیری و تعلیم
ب): تکرار، تمرین و مداومت
ج): تجربه اندوزی با تمرکز بر مسائل
د): مهارت اندوزی بواسطه تجربه اندوزی
ذ): خلق اثر هنرمندانه بواسطه مهارت اندوزی و تجربه اندوزی
اثر موسیقایی کامل
یک اثر موسیقایی زمانی کامل محسوب می شود که دارای اوج باشد.
تنظیم نغمی
قدرت تقسیم اصوات تشکیل دهنده نغمه بر روی کلمات را تنظیم نغمی می گویند.
سه مورد مهم در ارتقاء کیفیت نفس
ارتقاء کیفیت نفس در تلاوت، در وحله اول به چند مورد بستگی دارد:
الف): صحیح نشستن
ب): حالت صحیح گردن و آزاد بودن آن
ج): تنفس دیافراگمی
ارتقاء مسئله سلایق لحنی
برای ارتقاء سلایق لحنی در اجرای تکنیک ها، تحریرها و نحوه قرائت کلمات و … باید به نمونه های مختلف دسترسی داشته و از بهترین و بالاترین کیفیت اجراها استفاده نمود. بدسلیقگی در اجرای تحریرها، فنون و تکنیک ها و … به معنی زشت خواندن نیست بلکه به معنی استفاده و انتخاب ممتازترین کیفیت و زیباترین حالتهای اجرا می باشد.
مراتب کیفی طول نفس در تلاوت
مراتب کیفی طول نفس در تلاوت به شرح ذیل است:
حد فوق ممتاز – ۳۰ کلمه و بیشتر – ۶۰ ثانیه و بیشتر
حد ممتاز – ۲۵ کلمه – ۵۰ ثانیه
حد عالی – ۲۰ کلمه – ۴۰ ثانیه
حد خوب – ۱۵ کلمه – ۳۰ ثانیه
حد متوسط – ۱۰ کلمه – ۲۰ ثانیه
حد ضعیف – ۵ کلمه – ۱۰ ثانیه
حد مبتدی – کلمه به کلمه
اولین ردیف مقام نهاوند
اولین ردیف مقام نهاوند، نهاوند راست می باشد که بر روی درجه Do اجرا می شود. در تلاوت بسیاری از قراء، این مقام به صورت تصویر اجرا می شود.
یک مصداق خارج لحنی
اشمام کردن دهان به طوری که منجر به تغییر طابع صدا گردد خارج لحنی محسوب می شود. همچنبن عدم رعایت صحیح صفات استفال و استعلاء منجر به تغییر طابع صدا شده و صدای موسیقایی و لحنی محسوب نمی شود.
اهمیت آموزش نغمات موسیقایی در حین تقلید
آموزش نغمات موسیقایی باید در حین تقلید صورت گیرد زیرا مقلد به نمونه های مختلفی دسترسی دارد و بهتر می تواند آن را اجرا نماید.
پنج ردیف ابتدایی مقام بیات
پنج ردیف ابتدایی مقام بیات به شرح ذیل می باشد. این درجات بر اساس درجات صوتی اجرا شده و در تلاوت اکثر قراء مشترک است. بعضی از قراء، این ردیف ها را با یکدیگر ترکیب کرده و مقدمه تلاوت را کوتاه و یا افزایش می دهند.
الف): بیات دوکاه – درجه ۱
ب): بیات نوا – درجه ۴
ج): بیات حسینی – درجه ۵
د): بیات عجمی – درجه ۶
ذ): بیات شوری – درجه ۷
ر): بیات محیر – درجه ۸
نعریف اجرای قطعات شاد در تلاوت
منظور از اجرای قطعات شاد در تلاوت به معنی اجرای قطعاتی که حاوی ایقاع و ریتم باشد نیست. اصولاً به قطعاتی شاد اطلاق می شود که استعداد همراهی با ساز را داشته باشد و امکان رقص و کف زدن برای آن وجود داشته باشد. لذا زمانی که گفته می شود فلان قطعه در تلاوت به صورت شاد اجرا شده است به معنی استفاده از ضرباهنگ کلمات است که به همراه موتیف سازی نغمی اجرا می شود. همچنین استفاده از قفلات حرّاقه نیز در افزایش حالت ابتهاج و سرور آن جمله لحنی نقش مؤثری دارد.
مکاتب تلحین اُغنیه های دینی
مکاتب تلحین دارای اصول و مبانی خاص خود می باشد که شناخت آنها در راستای تحلیل و بررسی نغمات دینی از اهمیت خاصی برخوردار است. کاربرد اصلی این مکاتب در موشحات و انشادات می باشد ولی از لحاظ اشتراک مبانی موسیقایی با مبانی موسیقایی تلاوت، قابل تأمل و بررسی است. این مکاتب به شرح ذیل می باشد.
الف): مکتب طربیّه (شاد) – اجرای قطعات جذاب، شاد که حاوی حالاتی سرور، ابتهاج و … می باشد.
ب): مکتب شعبیّه (مردمی)
ج): مکتب تعبیریّه (معناگرایانه) – استفاده نغمات در راستای مفاهیم
برای رسیدن به جوشش لحنی باید حداقل سه ویژگی وجود داشته باشد
برای رسیدن به جوشش لحنی باید حداقل سه ویژگی مهم وجود داشته باشد:
الف): تثبیت ردیف لحنی و تبعیت از یک ردیف لحنی
ب): صدای سالم و صحیح
ج): استفاده از ابزارهای تنغیم
شرایط رسیدن به درجه تلحین
رسیدن به درجه تلحین نیازمند مقدمات و شرایطی می باشد:
الف): وجود نغمات متراکم و متعدد در ذهن
ب): حفظ و بخاطرسپاردن جملات لحنی مختلف
ج): آشنایی و آموختن مقامات
د): تثبیت و تبعیت از یک ردیف لحنی
ذ): استفاده از فنون تنغیم
ر): ایجاد و تولید صدای سالم
ز): داشتن استعداد و ذوق هنری
ط): جوشش ذوق هنری
تقلید شامل سه مرحله می باشد
تقلید شامل سه مرحله می باشد:
الف): تخصیص – انتخاب یک سبک به صورت اختصاصی
ب): تکمیل – گسترش دامنه داشته های لحنی از سک انتخاب شده
ج): تطبیق – مطابقت دادن ردیف و اندوخته های لحنی تقلید شده در مواضع مختلف قرآن کریم
درجات کیفی طول نفس در ترتیل
درجات کیفی طول نفس در ترتیل به شرح زیر است:
الف): بیشتر از یک دقیقه (۶۰ ثانیه) – حد فوق ممتاز
ب): حد ۶۰ ثانیه – حد ممتاز
ج): حد ۴۵ ثانیه – حد عالی
د): حد ۳۰ ثانیه – حد خوب
ذ): حد ۲۰ ثانیه – حد متوسط
ر): حد ۱۰ ثانیه – حد ضعیف
ز): کمتر از ۱۰ ثانیه و کلمه به کلمه – حد مبتدی
درجه دومینانت
درجه پنجم موسیقی مقامی عربی را غماز می گویند. در موسیقی کلاسیک به این درجه، درجه دومینانت گفته می شود. قسمت های جواب (اصطلاحی و شایع میان قاریان) در کلیه مقامات بر روی درجه دومینانت اجرا می شود.
یکی از موارد تحرک در تلاوت
یکی از موارد تحرک در تلاوت، استفاده از ترکیبات و اتصال اجناس موسیقایی با یکدیگر می باشد. اینکار باعث ایجاد تحویل نغمی در تلاوت شده و جذابیت و تنوع سمعی برای مستمع ایجاد می کند.
یکی از مهمترین مسائل پایه ای اجرای الحان
از مهمترین مسئله پایه ای اجرای الحان، در ابتدا تبعیت از یک ردیف لحنی می باشد. عدم تبعیت از ردیف لحنی مناسب باعث برهم ریختگی تلاوت و عدم اجرای یک تلاوت مطلوب خواهد شد.
یکی از راه های ارتقاء تنغیم
یکی از راه های ارتقاء تنغیم، تغییر روش در اجرای تلاوت می باشد. مثلاً انتخاب روش ترکیزی در تلاوت.
برای استفاده از نغمه بیات دوکا باید به چند مورد توجه کرد:
برای استفاده از نغمه بیات دوکا باید به چند مورد توجه کرد:
الف): از نظر فنی، بیات دوکا مختص افرادی است که دارای صدای بم مناسبی می باشند. سایر افرادی که دارای بم مناسب نیستند این مقام را به صورت تصویر اجرا می کنند.
ب): به لحاظ عرف لحنی، بیات دوکا مختص تلاوت های بلند (زیر ۳۰ دقیقه) و مطول (بالای ۳۰ دقیقه می باشد و بکارگیری آن در تلاوت های متوسط و کوتاه معروف نیست.
ج): افرادی که از بیات دوکا در ابتدای تلاوت استفاده می کنند باید از گستره صدایی مناسبی برخوردار باشند و الا اجرای تلاوت از نظر صوتی کامل نخواهد بود.
ج): بیات دوکا در کف صدا اجرا می شود.
تمهیدات عامل جذابیت هستند
برای ایجاد جذابیت در اجرای نغمات باید زمینه های آن فراهم شده باشد. به این مسئله، تمهیدات گفته می شود. کمیت تمهیدات بستگی به ظرفیت تنغیمی هر مقام و قدرت تنغیمی قاری و … دارد. معمولاً تمهیداتی که در قطعات بم اجرا می شوند از جذابیت و روحانیت بیشتری برخودار هستند.
انتقال درجات صوتی در تلاوت به شیوه های مختلفی صورت می گیرد:
انتقال درجات صوتی در تلاوت به شیوه های مختلفی صورت می گیرد:
الف): لیزش صوتی یا گلیساندو
ب): اکتاو
ج): غماز
د): لگاتو
ذ): درجه مجاور
و ….
تعریف مفاجئات لحنی
مفاجئات لحنی به معنی اجرای کارهای غیرقابل پیش بینی و جذاب می باشد که شامل موارد مهمی همجون تحریرها و قفلات است.
انتقال به اجناس موسیقایی باید از روی اختیار و آگاهی باشد
انتقال به اجناس موسیقایی باید از روی اختیار و آگاهی باشد لذا انتقال به سایر اجناس در حین اجرای جنس خاص موسیقایی خارج محسوب می شود. در صورت ورود به جنس دیگر باید به جنس اول بازگشت نمود تا مصداق فالش به آن اطلاق نگردد.
شیوه اجرای ملودی در استعاذه و بسمله در تحقیق و ترتیل
در صورتی که زمان و مدت قرائت تحقیق به شکل متوسط (حداکثر ۱۵ دقیقه) ، بلند (حداکثر ۳۰ دقیقه) و مطول (بالای ۳۰ دقیقه) باشد لازم است شیوه اجرای ملودی در استعاذه و بسمله به شکل اشباع باشد نه تشویق. در صورتی که مدت تلاوت کوتاه و بسیار کوتاه باشد، شیوه اجرای ملودی در استعاذه و بسمله تغییر خواهد نمود. به لحاظ فنی شایع است که در ترتیل، استعاذه و بسمله به شکل تشویق اجرا گردد نه اشباع. لذا این مورد یکی از تفاوت های اصلی در قالب لحنی تحقیق و ترتیل می باشد.
توضیحی مختصر در خصوص نهاوند مرصّع و نوااثر و نهاوند (نکریز)
تفاوت میان نهاوند مرصع و نوااثر و نهاوند (نکریز) در درجات صوتی آن می باشد. در نهاوند مرصّع، اتصال جنس حجاز و نهاوند به یکدیگر وجود دارد اما در مقام نکریز، اتصال عقد حجاز که نحت عنوان نوااثر شناخته می شود با جنس نهاوند منجر به ایجاد مقام نکریز می گردد. جنس به چهار صدا و عقد به پنج صدا اطلاق می شود.
مصادیق تحرک در تنغیم
مصادیق تحرک در تنغیم به شرح زیر است:
الف): فنون و تکنیک های لحنی
ب): تنوع در استفاده از قفلات لحنی
ج): تحریرها + عوامل کیفی آن شامل ( سرعت، تعداد، پرده، فرم و ملودی )
د): ترکیبات، اتصالات اجناس موسیقایی و تحویلات لحنی
ذ): تنوع در استفاده از نغمات
ر): مواکله (تغییر و انتقال به سایر درجات صوتی)
عدم استفاده از دست در ترتیل خوانی
با توجه به اینکه استفاده از دست، حالت و فرم خطابی داشته و ترتیل نیز از نوع قرائت های خطابی محسوب نمی شود. لذا استفاده از دست در ترتیل خوانی، معروف و شایع نیست و خلاف محسوب شده و فنی نمی باشد.
تعریف انعطاف و بعضی از مصادیق آن
قدرت انتقال از یک درجه به درجه ای دیگر را انعطاف می گویند. انعطاف به اشکال مختلف مصداق دارد مانند تحریرها، انتقالات صوتی مانند انتقال از درجه یک به پنج، درجه یک به هشت و برگشت به موضع اولیه، آرپژخوانی و …
نحوه بکارگیری نغمات در قرائت های ترکیزی
نحوه بکارگیری نغمات در قرائت های ترکیزی به شرط تنوع مجاز است. با توجه به اینکه در قرائت های ترکیزی، تمرکز نغمی تلاوت بر روی مقام خاصی می باشد لذا به جهت عدم یکرنگی و دوری از دور لحنی، وجود تنوع لحنی لازم و ضروری می باشد.
تعریف تونالیته و سونوریته
ترکیب اصوات با یکدیگر منجر به خلق گونه های مختلف بافت های مختلف موسیقایی می شود که به آن تونالیته می گویند. توجه به خوش آوایی و نحوه صدادهی نتها را سونوریته می گویند.
در مرحله تقلید دو چیز تقلید می شود
در مرحله تقلید دو چیز تقلید می شود:
الف): ردیف لحنی
ب): فنون و تکنیک ها
تعریف آرایه های لحنی
آرایه های لحنی به آن دسته از هنرهای صوتی و لحنی اطلاق می شود که منجر به خلق زیبایی و جذابیت در اجرای نغمات می گردد.
چند دلیل در ممنوعیت قرائت قرآن به شکل آکاپلا
با توجه به استدلالات موجود و ارائه شده توسط اساتید قرآن کریم، شیوه قرائت قرآن به صورت آکاپلا (اجرای کرال بدون ساز که در جمع خوانی های موجود مصداق دارد) در میان مسلمین به دلایل مختلفی مورد پذیرش نیست از جمله:
الف): این شیوه، شیوه کلیسایی است و در کلیسا مورد استفاده قرار می گیرد لذا مصداق رُهابیت شناخته می شود همانطور که پیامبر اکرم فرمود از شیوه های رهبانیت در خواندن قرآن استفاده نکنید.
ب): تجوید علمی است که استقلال در اجرا دارد و حفظ این استقلال توسط اجرای یک نفر صورت می پذیرد. در خواندن هایی که به صورت جمعی صورت می گیرد، کیفیت اجرای صحیح از ناصحیح پنهان خواهد ماند.
ج): صدای خوش از ناخوش تمییز داده نخواهد شد و این نقطه مقابل زینوالقرءان الصوت الحسن می باشد. در جمع خوانی های قرآنی، قدرت تمییز در اصوات خوش از ناخوش وجود نخواهد داشت.
د): شکل و قالب جمع خوانی قرآن در هنر و اغنیه های دینی دارای سابقه تاریخی و حتی جغرافیایی نیست لذا دارای اصالت هنری و تاریخی نمی باشد. کلیه هنرهای صوتی ای که در موسیقی عربی به صورت جمعی اجرا شده است همگی در قالب تواشیح، انشادات و … بوده است.
و همچنین سایر دلایلی که باید در مقاله ای جداگانه به صورت موجز اشاره گردد.
عدم قرار گرفتن صدا در درجات نامطبوع
قرار گرفتن صدا در درجات نامطبوع منجر به کاهش توانایی های صوتی و لحنی خواهد شد. قرار گرفتن صدا در این درجات به دلیل عدم توجه به ردیف صحیح لحنی و مدولاسیون های صورت گرفته می باشد.
تعریف موّال
شیوه اجرای قطعات تنغیمی به صورت قطعه ای و نفسی، موّال گفته می شود. برای تقویت ظرفیت های صوتی و لحنی می توان از قالب های مواویل استفاده کرد. مواویل با مضمون شعر و قصیده و گاهاً با تلاوت آیات قرآن کریم اجرا می شود.
تعریف آکاپلا
خوانندگی جمعی به صورت کُرال (صدای جمع) و بدون ساز را آکاپلّا می گویند. هر نوع جمع خوانی که در آن ساز بکار نرود به شیوه آکاپلا صورت می پذیرد.
چند تفاوت تلاوت با خوانندگی
تفاوت تلاوت با آواز یا هر نوع خوانندگی در چند موضوع است:
الف): مضمون کلام
ب): شکل و فرم اجرا
ج): عدم وجود ساز
د): پیروی نکردن از قالب از قبل تعیین نشده
ذ): نغمات تشکیل دهنده
و بسیاری مسائل دیگر
تعریف اقراء
قرائتی که برای مستمع صورت پذیرد اقراء گفته می شود لذا تلاوت قرآن، هنری است که با رویکرد اقرائی اجرا می شود.
اسلوب قفله در استعاذه و بسمله در قرائت تحقیق و ترتیل
اسلوب قفله در استعاذه و بسمله در قرائت تحقیق به شکل اشباع و در ترتیل، اکثراً به شکل تشویق می باشد. در اجرای قفلات به شکل اشباع ، نغمه از نظر موسیقایی به سرانجام رسیده و انتظار موسیقایی شنونده پاسخ داده می شود. یعنی مستمع منتظر شنیدن و تکمیل جمله لحنی نیست. اجرای قفلات به شکل اشباع و تشویق در ترتیل موضوعیت ندارد ولی در تحقیق بهتر است قراء برای نزدیک شدن به مسئله تعبیرات و تأثیرات لحنی که از مسائل مهم لحن بیانی محسوب می شود این قاعده را در حد توان رعایت نمایند.
دو معنی کلی ویبراتو (ویبراسیون)
ویبراتو دو معنی کلی دارد:
الف): تعویض و انتقال از یک پرده صوتی به پرده بم آن و برگشت به همان پرده اولیه.
ب): ایجاد تمویج در صدا یا موجی کردن صدا
یک مصداق خارج لحنی
انتقال ناخواسته به جنس دیگر موسیقایی در حین اجرای نغمه ای دیگر، خارج محسوب می شود.
دو قالب کلی در اجرای قفلات
قفلات لحنی در دو قالب کلی اجرا می شود:
الف): قالب ادای تطریبی: اجرای حالتی خاص و مهیج که مستمع را به وجد آورد. این قالب همراه با تحریرهای مختلف و گاهاً سریع اتفاق می افتد.
ب): قالب ادای ترقیصی: اجرای حالتی ترقیصی که مبتنی بر ضرباهنگ و موتیف خوانی و تکرار موتیف ها می باشد برای مثال می تواند به بعضی از قفلات لحنی ای که محمود شحات انور در تلاوت های خود استفاده می کند اشاره نمود.
تذکر: استفاده از هر دو قفله در تلاوت بلامانع است به شرطی که موجب افراط و تنغیم محوری تلاوت نشود.
چند عنوان در سنجش انعطاف صوت
ویبراتو از مصادیق انعطاف صوت می باشد. برای بررسی انعطاف صوت، مصادیق زیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت:
الف): قدرت و وضوح ویبراتو
ب): تحریرها
ج): انتقالات صوتی
د): ترکیبات نغمی
روش تحریرپذیر کردن ابتدایی صدا
برای تحریرپذیر کردن یک صدا، باید از روش زیر استفاده نمود. روش زیر دارای تمرینات مختلفی می باشد. این سه بخش به عنوان زیرساخت تحریرها شناخته می شود:
الف): صدای کشیده و ممتد
ب): صدای ویبراتو یا ویبراسیون با سرعت های مختلف
ج): ایجاد تحریرهای ساده
تذکر: برای افزایش قدرت تحریری ابتدا باید نمونه هایی را در اختیار متعلم قرار داد تا گوش خود را مأنوس آن فضا نماید و سپس باید در تمرینات بر روی کلیه هجاهای کلمات تحریر بزند تا قدرت انعطاف صدا به مرور افزایش یابد. برای نمونه نیز میتوان به تلاوت سوره قلم استاد غلوش مراجعه نمود. ایشان در این تلاوت از تحریرهای بسیار زیاد و استاندارد استفاده نموده اند.
چند تفاوت ویبراتو با لرزش صوت
ویبراتو با لرزش در چند مسئله با یکدیگر متفاوت است:
الف): در کنترل کمیت – لرزش را نمی توان کنترل کرد ولی مقدار اجرای ویبراتو را می توان کنترل نمود.
ب): در اختیاری بودن – لرزش، بدون اختیار خواننده ایجاد می شود لذا به آن ترعید می گویند ولی ویبراتو با اقدام قبلی صورت می گیرد.
ج): در کنترل سرعت – با توجه به اینکه لرزش، بدون اختیار ایجاد می شود لذا سرعت آن را نیز نمی توان کنترل نمود ولی سرعت ویبراتو در اختیار خواننده است.
د): در کیفیت اجرا – وجود عارضه ای خاص در صدا موجب لرزش شده لذا کیفیت اجرای آن استاندارد نمی باشد ولی ویبراتو چون با اختیار انجام می شود دارای فرکانس مرتب و منظم می باشد.
ذ): در آگاهانه و عالمانه بودن – خواننده به طور آگاهانه از ویبراتو در صدا استفاده می کند ولی لرزش به علت وجود عارضه ای خاص در صوت ایجاد می شود.
دلایل متصور در عدم اجرای قطعات اوج در ترتیل
عدم اجرای قطعات اوج در ترتیل توسط مرتلین به دلایل مختلفی اتفاق نمی افتد:
الف): ترس از خراب شدن اجرا و خارج شدن
ب): عدم شناخت ملودی اوج
ج): ممکن است نغمه را بشناسد ولی در اجرای نغمه توانایی صوتی لازم را ندارد
د): بالا بودن پرده صوتی ترتیل از ابتدا یا مدولاسیون اشتباه در میان تلاوت
ذ): عدم تنظیم و تعیین محل مناسب برای اجرای آن نغمه در ردیف تلاوت
ر): اکثر مرتلین، یا قرائت تحقیق کار نکرده اند و یا در قرائت تحقیق ضعیف هستند. لذا زیرساخت ترتیل زمانی که اشکال داشته باشد، اشکلات آن در تلاوت مشخص و واضح جلوه خواهد نمود.
ز): عدم استقبال بعضی شنوندگان (که البته بعید است) !!!
توضیحی مختصر در خصوص اصل تعدّدیه المقامات در لحن
در تلاوت های رایج امروزی، ورود از مقامی به مقامی دیگر و رها گذاشتن مقام دوم و ورود به مقام دیگر و دوباره، اجرای روش مذکور از اشکالات لحنی محسوب می شود. البته قاری نباید به صورت پراکنده تلاوت نماید. وی باید سیری مشخص و استاندارد را برای تلاوت خود تعریف نماید. عنوان تَعَدُّدِیهُ المقامات در موسیقی عربی به معنی ورود از یک مقام و ورود به مقام دیگر و رها گذاشتن آن نیست بلکه به معنی این است که قاری در یک نفس از چند جنس موسیقایی استفاده نماید. مثلاً در یک نفس از جنس نهاوند + راست + بیات استفاده نماید. مانند سبک استاد علی محمود و یا عبدالعزیز حصان. البته به طور کلی بسیار پسندیده است که قاری زمانی که وارد مقامی می شود، آن مقام را به شیوه تفصیل نغمی اجرا کرده و از تمامی درجات صوتی و فواصل طنینی آن مقام و همچنین نغمات فرعی و مرکب آن استفاده نماید. اینکار به جهت ارتباط برقرار کردن با مستمع بسیار مناسب تر است هرچند وی باید این توانایی را داشته باشد که در خلال تلاوت خود، از روش تعددیه المقامات و تغییر اجناس نیز استفاده نماید.
تفاوت فرود ترتیل و تحقیق
تفاوت فرود ترتیل و تحقیق چند مورد است:
الف): در نغمه – در ترتیل با همان نغمه ای که قرائت می شود می توان فرود آمد ولی در تحقیق باید معیار زمان کل تلاوت را مد نظر داشت.
ب): در پرده صوتی – در ترتیل، فرود در هر پرده صوتی قابل اجرا می باشد ولی در تحقیق عرف بر این است که پرده های قرار صدا اینکار اتفاق افتد.
ج): در سرعت – در تحقیق با همان سرعتی که قرائت می شود فرود نیز اجرا می شود ولی در ترتیل سرعت قرائت یک یا دو کلمه آخر در فراز آخر تلاوت کندتر شده و تلاوت به پایان می رسد.
د): در مدل اجرا – در مدل اجرای فرود در روش تحقیق از اجناس موسیقایی و مقامات مختلف استفاده می شود مانند مقام بیاتین (بیات + بیات) ولی در ترتیل مدل اجرا تابع نغمه ای است که قرائت در آن انجام می گیرد.
ذ): در تکرار – فرازهای پایانی تلاوت در روش تحقیق می تواند متعدد باید ولی در ترتیل تنها در یک فراز اتفاق می افتد.
صدای پایانی قفلات
صدای پایانی قفلات می تواند به سه شکل رو به بالا، رو به پایین و مستقیم اجرا شود. هر سه حالت صوتی باید در تلاوت مورد استفاده قرار گیرد تا تکرار در قفلات ایجاد نشود.
یک نکته لحنی برای ارائه حفظ
بهتر است برای اجرا و ارائه قرائت محفوظات در مسابقات، از دو یا سه سبک لحنی و جذاب استفاده نمود. اگر از حافظ دو سؤال پرسیده شود باید روش دوم و سوم و اگر سه سؤال پرسیده شود بهتر است از روش زیر تبعیت کند. این روش در مسابقات کنونی در سطح کشور بیشتر رواج داشته و پسندیده می شود:
الف): برای مثال در ارائه سؤال اول، ارائه سبک استاد منشاوی
ب): برای مثال در ارائه سوال دوم، ارائه سبک محمد ایوب یا شاطری و …
ج): برای مثال در ارائه سؤال سوم، ارائه سبک مشاری العفاسی و …
یکی از مصادیق تحرک در لحن
انتقال از درجه صوتی اجرای نغمه به درجه غماز و برگشت به درجه قبل در ترتیل بسیار حائز اهمیت است چون موجب ایجاد تحرک لحنی آن خواهد شد.
بهترین موضع برای انتقال به سایر اجناس موسیقایی
بهترین موضع برای انتقال به سایر اجناس موسیقایی، درجه غماز یا صدای پنجم همان نغمه ای می باشد که در اجرا است.
اجرای ترتیل به سه گونه است
اجرای ترتیل به چند گونه است:
الف): ترتیل الصلوه – در حد یک دانگ
ب): ترتیل معمولی – در حد یک اکتاو مانند ترتیل سدیس، حذیفی، منشاوی، محمد ایوب و …
ج): ترتیل حرفه ای – در حد یک و نیم تا دو اکتاو مانند ترتیل مشاری العفاسی، پرهیزکار و …
سه مرحله تنغیم
تنغیم شامل سه مرحله است:
الف): تقلید – با پیروی از یک سبک مشخص با روش تنغیم آشنا می شویم.
ب): تألیف – بکارگیری اندوخته های لحنی مختلف در کنار یکدیگر.
ج): تدوین – خلق و ایجاد اسلوب جدید، متفاوت و بدیع.
سه مرحله تقلید
در تقلید سه مرحله باید گذرانده شود:
الف): تخصیص – به صورت اختصاصی از یک سبک و سیاق تبعیت شود.
ب): تکمیل – داشته های لحنی و مهارتهای تلاوت از یک سبک به حد کمال برسد.
ج): تطبیق – مطابقت دادن مهارتهای لحنی کسب شده در مواضع مختلف.
سکوت میان قطعات لحنی
زمان بین قطعات لحنی نباید به اندازه ای باشد که باعث ایجاد فاصله و افت در اجرا شود. همچنین زمان بین قطعات نیز نباید آنقدر کوتاه باشد که فرصت ایجاد فضای تفکر و طمأنینه را از شنونده سلب نماید.
زمینه چینی تحریرهای قفله
برای زیبایی تحریرهای قفلات بهتر است مقدمه و زمینه آن تحریرها نیز با تحریر و تحرکات لحنی باشد. این زمینه چینی از چند کلمه قبل از قفله آغاز شده و در قفله نیز تحریری که مد نظر قاری است اجرا می شود.
در لحن دو نوع وقف وجود دارد
در لحن دو نوع وقف وجود دارد:
الف): وقف تشویق، معلق یا انتظاری
ب): وقف اشباع یا تام
در وقف تشویق، مستمع انتظاری شنیدن ادامه ملودی را دارد ولی در وقف اشباع، انتظار موسیقایی مستمع جواب داده می شود. هر دو وقف مبتنی بر انواع قفلات لحنی میباشند. چند قفله مهم لحنی به شرح زیر است:
الف): قفله کامله یا اتمامی
اتمام ملودی همراه با اشباع موسیقایی مستمع
ب): قفله نصفه یا انتظاری
عدم اتمام ملودی و همراه با عدم اشباع انتظار موسیقایی مستمع
ج): قفله خادعه یا گول زننده
اجرای ملودی به طوری که مستمع انتظار پایان اجرای ملودی را دارد ناگهان قاری به اجرای ادامه ملودی می پردازد.
د): قفله مفاجئه یا غیرمنتظره
تثبیت صدای بم و اوج با استفاده ممتد حاصل می شود
افرادی که از صدای بم و اوج مناسبی برخوردار نیستند باید از درجات بم و اوج بیشتر استفاده نمایند تا فاصله مورد نظر در صدایشان تثبیت شود. صدایی که در درجات بم و اوج با تغییر فرکانس همراه است صدای لحنی محسوب نمی شود. عنوان لحنی زمانی اطلاق می شود صوت دارای پارامترهای موسیقایی باشد.
یک تمرین جهت تقویت شدت و ولوم صدا
برای تقویت شدت و ولوم، زنگ صدا و رنگ صدا باید به صورت پدال خوانی تمرین نمود. در شیوه پدال خوانی، صدا به صورت کشیده و ممتد در یک نت تولید شده و بعد به نوبت به نت های بالا و نت های پایین منتقل می شود.
ویژگی قرائت های مکتبی
یکی از ویژگی های موجود و مشترک در بین قرائت های مکتبی این است که ردیف تلاوت ایشان معمولاً قابل پیش بینی و دارای نغمات مشخص و اصیل می باشد. در بین قاریانی که در مصر به عنوان مکتب محسوب می شوند استاد منشاوی دارای ردیف کاملاً قابل پیش بینی و حصان غیر قابل پیش بینی می باشد.
دسته بندی قاریان مصری از نگاه استاد محمد الهلباوی
الف): قاریان کلاسیک – قاریانی که به شیوه مقام به مقام تلاوت می کنند.
ب): قاریان شعبی – قاریانی که مردم پسند هستند. معادل موسیقی پاپ.
ج): قاریان مدرن – قاریانی که شیوه قابل پیش بینی ندارند مانند حصان.
د): قاریان غنواتی – قاریانی که لحن محور هستند و بیشتر به جنبه های موسیقایی توجه دارند.
تعدادی از اسلوب های سبک شناسی
تعدادی از اسلوب هایی که در سبک شناسی مطرح است به شرح زیر می باشد:
الف): ردیف و چیدمان لحنی تلاوت
ب): روش اوج گیری در تلاوت
ج): قفلات لحنی و مباحث کیفی مربوط به آن
د): فرم تحریرها و مباحث مربوط به آن
ذ): فرم و شکل استفاده از نغمات (اصلی، فرعی، مرکب)
ر): مسائل مربوط به وقف و ابتدا و تبعیت از مکتبی خاص
ز): طنین صدا و …..
نکاتی در تقلید
در تقلید، تکرار حرف اول را می زند. اگر مقلد از تعداد تکرارها بکاهد و بر تعداد شنیده های خود بی افزاید در قرائت رشد نخواهد کرد. همیشه باید زمان خواندن دو برابر زمان استماع باشد. س از تقلید قطعات لحنی، مقلد باید قطعات تقلید شده را با اصل آن مقایسه نماید. در تقلید باید به روش اوج گیری نیز توجه نمود. یکی از اهداف تقلید، فراگیری روش اوج گیری می باشد.
راه رفع تحریرهای زائد
برای رفع کشش حرکات و همچنین رفع تحریرهای زائد، بهتر است در حروف مدی، غنه ها، مدها و ساکن تحریر زد. پس از تسلط بر موارد مذکور باید تمرین نمود در حرکات کوتاه نیز توانایی تحریرزنی نیز کسب کرد. به موارد مذکور، مواضع تحریر گفته می شود.
نکته ای مهم در خصوص مرحله تطبیق در تقلید
برای اجرای مرحله تطبیق (مطابقت ردیف لحنی در مواضع مختلف) در تقلید، نباید ابتدا مقلد بر اساس مقدار تجربه اندک خود کلیات ردیف را اجرا نماید بلکه باید ابتدا یک ردیف از یک تلاوت را به عنوان ابزار انتخاب نموده و بر اساس آن ردیف، ردیف لحنی را در مواضع مختلف مطابقت دهد. پس از اینکه در شناخت همه زوایای ردیف لحنی به تسلط قابل قبول رسید جایز است کلیات ردیف را در مواضع مختلف اجرا کند.
مصادیق تحرک در تنغیم
مصادیق تحرک در تنغیم به شرح زیر می باشد:
الف): مواکله (انتقالات صوتی) مانند طباق، لگاتو و …
ب): تحویلات و ترکیبات نغمی
ج): تغییر، تعویض و تنوع ملودی ها
د): تحریرها (تنوع در فرم و حالت، کاهش و افزایش سرعت تحریرها، کمیت و تعداد تحریرها و … )
ز): قفلات (تنوع در استفاده قفلات شامل قفلات نصفه، کامله، خادعه و … )
ط): فنون (سکت، فن خفض الصوت، فن فتح الصوت، ویبراسیون و … )
فن ویبراسیون، شاکله صوتی تلاوت استاد محمد صدیق منشاوی
از شاکله های صوتی در تلاوت های استاد محمد صدیق منشاوی، استفاده از فن ویبراسیون می باشد. ویبراسیون نرم تر از تحریر و بدون دندانه های تحریری ادا می شود. اصطلاح صدای موجی معادل این فن است. ویبراسیون باعث باعث فرم دهی و حالت دهی به صدا می شود و صدا را حزین می کند.
چند فن لحنی مورد استفاده در معنامحوری
برای معنامحوری در تلاوت باید از چند فن لحنی آکسان، سکت، تکرار، نکوص، طباق، انتقالات صوتی و… استفاده کرد.
تثبیت ردیف لحنی = راه موفقیت در تلاوت
برای عدم سردرگمی در تلاوت باید از ردیف لحنی ثابت و از قبل تنظیم شده استفاده کرد. برای مثال قراء بزرگی همچون استاد منشاوی، عبدالباسط و … در بسیاری از تلاوت های خویش از یک ردیف لحنی استفاده نموده اند و راز موفقیت آنان نیز در همین است. برای موفقیت در تلاوت و کشف مهارت های صوتی و لحنی ابتدا باید یک ردیف لحنی به صورت اختصاصی (تخصیص) استفاده و مدتی در آن تلاوت کرد. تثبیت ردیف لحنی باعث بروز حس خلاقیت و دخل تصرف هنری توسط قاری در اجرای ملودی خواهد شد.
یک نکته در خصوص ترکیز تلاوت در مقام راست
نغماتی همچون سوزناک، رهاوی و دلنشین از نغمات مهم مقام راست محسوب می شود و افرادی که تلاوت ترکیزی بر روی مقام راست دارند لازم و ضروری است که این نغمات را نیز به اندوخته های لحنی خود اضافه نمایند تا تلاوت دچار دور لحنی نشود.
مصداقی در تغییر طابع صوت
بعضی از افراد برای اجرای قطعات دفعی اوج، صدای ابتدای آن قطعه را به صورت فصه ادا کرده تا صدا در درجه مورد نظر قرار گیرد و سپس وارد اجرای اصل نغمه می شوند. ایجاد فصه در قطعات اوج به دلیل اینکه باعث تغییر طابع صدا می شود خارج لحنی محسوب می شود.
