آیین قرائت قرآن کریم (به روش تحقیق )
پیش گفتار :انجام دادن هر کار از لحظه شروع تا سرانجام آن دارای مراحل و مقاطع مختلفی است و بعبارت دیگر هر تولید نهایی و محصولی مسیر مشخصی را طی کرده که بدون گذ ر از آنها پا به عرصه وجودی خود نمی گذاشت ، مثلا” محصولات کشاورزی سه مرحله کاشت ، داشت و برداشت را باید پشت سر بگذارند که هر کدام از این مراحل نیز کارها و فعالیت های متعددی دارند ، از جمله در مرحله کاشت کارهایی از قبیل شخم و آماده سازی و سپس دادن کود و پاشیدن بذر و دادن آب جزء اصول و لوازم اولیه است که اگر هر کدام از آنها انجام نشوند اجراء مرحله و کار بعدی را متوقف می کند مثلا” اگر کاشتی صورت نگیرد ، داشت و برداشت مفهوم ندارد و چنانچه بذری نیافشانیم ، آبیاری زمین کاری عبث خواهد بود و مراحل احداث یک ساختمان یا نوشتن و تالیف یک کتاب و حتی خلقت انسان و غیره صدها مثالی هستند که با موضوع مطرح شده مرتبط هستند.
قرائت قرآن کریم هم دارای مقاطع و مراحل مختلف و گوناگونی است که عبارتند از :
۱- آداب تلاوت قرآن ۲- آیین قرائت قرآن ۳-آثار قرائت قرآن
در باب مرحله اول و سوم یعنی آداب و آثار تلاوت قرآن کریم ، آیات و روایات زیادی وجود دارد و علما و دانشمندان و اساتید قرآنی مطالب زیادی گفته و تالیفات متعددی تقدیم داشته اند در خصوص مؤلفه هایی از آیین قرائت قرآن هم کارهای زیادی شده و علماء و دانشمندان و کارشناسان و اساتید و قراء آثار ارزشمندی از خود بجا گذارده اند ، این مولفه ها عبارتند از تجوید و وقف و ابتدا و تحسین صوت و لحن ۰
همانطور که می دانیم در زمینه تجوید و وقف و ابتدا انصافا” خیلی کار شده و شاید بتوان گفت که آثار موجود اعم از صوتی و تصویری و کتب و نشریات و حتی نرم افزارهای کامپیوتری و بالاخره پایگاههای اینترنتی از توان شمار و احصاء خارج است و تقریبا” همه چیز و همه نیازها و همه احکام و ضوابط و اصول به استثناء اصول و ضوابط داوری آنها مو به مو ذکر شده است ، هر چند که جای تحقیق و بحث و بررسی در بعضی مسایل همچنان وجود دارد و طبیعی است که مانند سایر موضوعات در این موضوعات هم به تجدید روشها و نوع گفتمان و مباحث جدید احساس نیاز می شود، اما گفتار و نوشتار و مباحث و مطالبی که تحت عنوان آیین قرائت قرآن کریم مطرح خواهد شد نوعا” در مورد اصول و ضابطه ها و معیارها و به طور کلی علوم و فنون و مهارتها و تکنیکها و لوازم و طرز قرایت قرآن از نظر صوت و لحن خواهد بود ،به گونه ای که افراد علاقمند را به صورتی دقیق و جامع و کار آمد با قرائت قرآن از جهت صوت و لحن آشنا نماید ۰
اصول ضوابط لحنی در روش تحقیق
¬ تطبیق پرده شروع و فرود
با توجه به توضیح ضابطه های اول و دوم و سوم قرائت قرآن کریم ، در ضرورت بم بودن پرده صدا در بخشهای آغاز و پایان تلاوت تردیدی وجود ندارد و ملاحظه تلاوتهای همه قاریان داخلی و خارجی در همه کشورها مهر تاییدی بر این پندار می باشد و نه تنها در تلاوت قرآن بلکه در موشحات ، ادعیه و ابتهالات ، سرودها و …..این قاعده اجراء می شود و گاهی دقیقا” و گاهی هم با روش و فن و اسلوب دیگری به آن عمل می شود ، اما این تطبیق همیشه به یک صورت واحد و به شکلی کاملا” یکسان انجام نمی شود و نوع و مقدار و شکل این تطبیق حتی در تلاوت قرآن هم تابعی از شرایط مختلف می باشد .
البته زمان تلاوتهایی که با روش تحقیق انجام می شوند یا کوتاه و کم هستند و یا مقدار تلاوت متوسط است و یا مدت تلاوت قاری بیش از ۱۵ دقیقه می شود و بهمین دلیل قاعده تطبیق هم انواعی دارد و مثلا” اگر به دلیل محدودیت وقت در یک محفل و مجلس و یا شرکت در یک مسابقه قرائت قرآن ، قاری حدود ۵ دقیقه وقت داشته باشد یا به او گقته شود چند خط محدود و یا یکی دو آیه قرائت کند ، در اینصورت قاری می بایست با استفاده از تجارب و مهارتهای خود سریعا” به پرده های بالای صدا برسد و در پایان نیز با همان صدای مرتفع فرود آمده و به تلاوت خاتمه دهد و در این شرایط روشهای زیر وجود دارد
۱-استعاذه و بسمله و تصدیق را با صداهای بم خوانده و با هم تطبیق دهد و آیات مورد نظر را با صدای بلند بخواند .
۲- استعاذه و بسمله و آیات مورد نظر و تصدیق همه در پرده های بالا انجام می شود ( تلاوت دفعی رفعی ) .
۳- استعاذه و بسمله و یکی دو نفس اول و یکی دو نفس آخر و تصدیق با صداهای بم و بقیه در پرده های متوسط و زیر انجام می شود . همانطور که ملاحظه می شود ، هر چند که پرده صدا در هر یک از روشهای فوق از نظر شروع و فرود تفاوت دارد ، اما ضابطه و اصل تطبیق در هر سه روش مشهود و ملحوظ می باشد .
نکات مهم :
۱- چنانچه قاری در یک مسابقه شرکت کرده و زمان تلاوت هم کم باشد ، منطقا” نباید او را به تطبیق کامل پرده صدا در شروع و فرود تلاوت وادار و مجبور نمود و در این شرایط داور لحن این آزادی و عدم اجبار تطبیق را اعلام خواهد نمود .
۲- پرده صدا در نقطه پایان تلاوت تابعی از نقطه آغاز تلاوت می باشد یعنی الزامی وجود ندارد که حتما” از پرده اول صدا شروع کند و در همان پرده هم فرود بیاید ( هر چند که اگر این اتفاق بیافتد بهترین حالت ممکن خواهد بود ) بلکه چنانچه تلاوت خود را از پرده اول شروع نموده در پرده اول و اگر از پرده دوم شروع کرده در پرده دوم و اگر از پرده سوم شروع نموده در پرده سوم فرود بیاید و این نظام را دراین پرده ها و سایر پرده ها و همواره وهمیشه و همه جا رعایت نماید.
۳- نکته سوم اینست که در مسابقات قرآن کریم به روش تحقیق بر حسب آئین نامه موجود لحن ، بازاء هر پرده تفاوت در عدم تطبیق پرده صدا در شروع و فرود تلاوت به مقدار ۲۵ صدم یک امتیاز از امتیازات لحن قاری کسر می شود و مثلا” اگر قاری از پرده دوم شروع کرده و در پرده سوم یا اول صدا فرود آمده باشد بیست و پنجصدم یک امتیاز از او کسر می شود و هر چقدر اختلاف بین پرده شروع و فرود بیشتر یا کمتر باشد کسر امتیاز حداکثر بمیزان ۷۵% یعنی حداکثر سه پرده اختلاف منظور خواهد شد ، البته بندرت چنین اتفاقی روی می دهد .
۴- داور باید پرده شروع و فرود را یا از طریق دستگاه ” د یا پازون ” و یا با استفاده از مهارت و تشخیص خود ثبت و محاسبه کند هر چند که استفاده از ” د یا پازون ” توصیه نمی شود و دستگاه های عادی دارای صدا های مخل در جلسه هیات داوران و مکان بر گزاری مسابقه می باشد اما اگر از دستگاههای پیشرفته که نام پرده را به صورت متنی ثبت کند وجود داشته باشد مانعی ندارد اما با این فرض نیز حداقل داور باید پرده همتراز را به ” د یا پازون ” بدمد و بدهد که باز اشکال اخلال تکرار می شود و در نهایت اتکاء بر تجارب و مهارت در تشخیص ، بهترین عامل در تشخیص درست پرده ها می باشند .
۵- در پیش نویس اصلاحیه این ضابطه یعنی تطبیق پرده صدا در شروع و فرود تلاوت تا یکی دو پرده اختلاف پرده بین شروع و فرود تلاوت مورد اغماض و مسامحه قرار گرفته است .
¬ تطبیق نغمه شروع تلاوت با نغمه پایانی آن
ملاحظه و استماع تلاوت قاریان برجسته و معروف جهان اسلام و بررسی همه تلاوتهایی که از آنها وجود دارد و چنانچه حتی به تلاوت خود و دوستان قاری خود توجه کنیم به یک نتیجه کلی می رسیم و آن “همانند شدن یا به اصطلاح تطبیق آهنگ آغاز و پایان تلاوت ” می باشد ۰ این قاعده یک رویه و رفتار کلی است ولی استثنائاتی هم دارد که عبارتند از :
۱-مقدار و زمان تلاوت خیلی کم باشد ، مثلا” در حدود ۵ دقیقه و کمتر ازآن
۲- تلاوت برای آزمون یا در یک مسابقه انجام شده و داوران شرایط خاصی را اعلام نمایند.
۳- تصمیم آنی قاری برای فرود فوری بدلیل دریافت یادداشت و یا اشاره برای خاتمه تلاوت .
باستثناء موارد فوق عدم مطابقت نغمه شروع و فرود جای تامل دارد و بر خلاف رویه متداول در میان تمام قاریان جهان اسلام می باشد ۰
اصول این قاعده عبارتند از :
۱-مقدار تامل و مکث و ماندن در نغمه شروع یعنی مقدار تلاوت در ابتدای قرائت بیشتر از مقدار آن برای خاتمه تلاوت می باشد و گاهی زمان آن چندین برابر زمان اجراء همان نغمه برای فرود می باشد ولی بهتر است مقدار آیات و زمانی که برای فرود تلاوت منظور می گردد ، مناسب و کافی و منطقی باشد تا به فرود های دفعی و هیجانی و بی خبر شباهت پیدا نکند .
۲- بدیهی است که هر یک از مقامها دارای نغمات و آهنگهای متعددی هستند ، بنابر این بهتر است قاری نغمه ای را برای فرود و بخصوص برای آخرین نفس اختصاص دهد که در ابتدای تلاوت از آن استفاده کرده باشد و این بیانگر توجه و توانایی و مهارت قاری است .
۳- اهمیت این مساله آنقدر زیاد است که قاری سعی کند حتی در حد یک جمله چند کلمه ای ، پایان تلاوت خود را از نظر نغمه با ابتدای تلاوت تطبیق دهد.
۴-برای تبعیت از این وحدت رویه جهانی بهتر است ( الزامی نیست ) در شرایطی که مقدار تلاوت او حتی در حدود ۵ دقیقه و کمتر هم باشد سعی کند حداقل آهنگ استعاذه و بسمله و تصدیق را با هم تطبیق دهد و باز هم اگر از مهارت لازم برخوردار باشد آهنگ یکی دو جمله از اول تلاوت و یکی دو جمله از آخر تلاوت را با هم تطبیق دهد .
تبصره : رعایت این قاعده در قرائت قرآن به روش تحقیق الزامی و ضروری است و در روش تدویر ( ترتیل ) الزامی نیست .
استعاذه ، بسمله و تصدیق
در کتابهای تجویدی و در کتب مربوط به علوم قرآنی و قرائات مطالب متنوع و مهمی در ارتباط با استعاذه و بسمله و تصدیق گفته شده و هر یک از آنها به عنوان یکی از آداب تلاوت قرآن به تفصیل مورد شرح قرار گرفته اند و در اینجا فقط بعضی از خصوصیات و مطالب مرتبط و آنهم بصورت خلاصه تقدیم می گردد ۰
الف – استعاذه :
استعاذه در لغت به معنای پناه بردن و التجاء جستن است و به طور مثال در آیه ۶ سوره مبارکه جن آمده است که “و انه کان رجال من الانس یعوذون برجال من الجن –مردانی از انسانها به مردانی از جن پناه می بردند “. وبعبارت دیگرمفهوم استعاذه اینست که برای محفوظ ماندن از وسوسه و کید و مکر و فریب شیطان و یاران و انصار و لشگر او به خدا پناه برده و التجاء نماییم .
در قرآن مجید ۵ بار واژه ( اعوذ ) مثل (قل اعوذ برب الفلق –قل اعوذ برب الناس ) و یکبار واژه (یعوذون ) و یکبار واژه (اعیذها ) و دو بار واژه ( فاستعذ بالله ) که همگی آنها در همان معنای پناه بردن و التجاء نمودن قرار گرفته ، بکار رفته است ۰
مهم تر از همه اینکه در آیه ۹۸ سوره نحل دستور و فرمان داده شده که بهنگام قرائت قرآن مجید از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر (فاذا قرات القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم ) ۰ در اینجا باید به دو نکته توجه بیشتری نمود :
اولا” ، آغاز تلاوت با استعاذه باشد ۰
ثانیا” ، خداوند بزرگ خود ، نحوه استعاذه و جمله مورد نظر را در آیه فوق صریحا” ذکر نموده است یعنی (اعوذ ) بالله من الشیطان الرجیم.
بنا بر این با توجه به اینکه از ابتدا ، در میان تمام قراء و علما و دانشمندان اسلامی اعم از شیعه و سنی ، استعاذه با جمله فوق بوده و این موضوع به صورت یک رویه واحد مرسوم گردیده ، لذا باید بجهت حفظ وحدت و رعایت صحت کار و دقیق و متقن و متکی و مستند بودن این جمله به آیات الهی ، قاریان به خصوص در قرائتهای مجلسی صرفا” از جمله ( اعوذ بالله من الشیطان الرجیم ) استفاده نمایند ۰
تذکار ۱: از آنجا که قرائت قرآن یکی از عبادات می باشد (فاقرءوا ما تیسر من القرآن ) لذا در عبارتها ، خلوص نیت و قصد قربت ضروری است و استعاذه در حقیقت همان نیت می باشد .
تذکار ۲ : از آنجا که قرائت تحقیق و حتی بسیاری از قرائتهایی که با روش تدویر (ترتیل ) خوانده میشود در مجالس و محافل و با صدای بلند و برای مخاطبین انجام می شود ، بر اساس رویه موجود جهانی و بر اساس بسیاری از مستندات دیگراستعاذه می بایست باهمان صدایی که قرائت را با آن آغاز می کنیم قرائت گردد ، نه به طور آهسته وغیر مسموع.
تذکار ۳ : در صورت قطع قرائت و گذشت زمان ، در صورتی که قاری بخواهد دوباره قرآن بخواند مجددا” باید استعاذه کند ، البته چنین حالتی بندرت ممکن است پیش بیاید.
استعاذه ، بسمله و تصدیق
…..
ج – تصدیق :
بمعنی تایید و راست پنداشتن آیاتی است که مورد تلاوت قرار گرفته اند .
در قرآن مجید کلمه تصدیق در برابر تکذیب می باشد ، برخی از کفار ومنافقین ومعاندین و.. آیات الهی و معجزات و رسالت پیامبر و ضروریات دین و جهان آخرت و نشور و ….را تکذیب کرده و دروغ می پندارند ( تکذیب )و در مقابل آنها مؤمنان هستند که خداوند و پیامبران و فرشتگان و همه آیات و معجزات الهی و همه آنچه را که خداوند بزرگ در آیات الهی قرآن مجید تبیین فرموده تصدیق نموده و راست و درست و حقیقتی انکار نا پذیر انگاشته اند . خداوند بزرگ در صدها آیه قرآن به سرنوشت و عقوبت سخت مکذبین در دنیا و آخرت تاکید فرموده که تعداد آنها به ۲۷۵ آیه میرسد که نمونه آنها آیه ۳۹ سوره انعام ” و الذین کذبوا بایاتنا صم و بکم فی الظلمات ….. ” و آیه ۷۲ سوره اعراف ” و قطعنا دابر الذین کذبو بایاتنا و ما کانو مومنین ….” وآیه ۱۰ سوره روم ” ثم کان عاقبه الذین اساءواالسوای ان کذبو بآیات الله…” می باشد.
در مورد مصدقین هم آیه ۲۶ سوره معارج ” و الذین یصدقون بیوم الدین ” و آیه ۳۳ سوره زمر ” و الذی جاء با لصدق و صدق به الولئک هم المتقون ” نمونه های گویایی می باشند .
کاربرد و قرائت جمله تصدیق یعنی خواندن جمله ” صدق الله العلی العظیم ” در پایان هر تلاوت :
۱- در آیه ۵۲ سوره مبارکه یس در مورد لحظه بر انگیخته شدن انسانها در روز قیامت می فرماید ” قالوا
یو یلنا من بعثنا من مرقدنا هذا ما وعد الرحمن و صدق المرسلون “یعنی ، گویند :” ای وای بر ما ! چه کسی ما را از خوابگاهمان بر انگیخت ؟ این همان وعده خدای رحمان است و رسولان راست گفتند “. و اگر به آیات بالایی آیه فوق توجه شود ، معلوم می شود که آنها به آیات و اوامر الهی و به پیش گوییهای الهی از جهان آخرت باور نداشته و وقتی مبعوث می شوند به این باور می رسند و آنرا تصدیق می کنند.
۲ – در آیه ۲۲ سوره احزاب می فرماید وقتی که مؤمنان احزاب را دیدند گفتند : این همان جنگی است که خدا و رسولش به ما وعده داده بودند و صدق الله و رسوله و …..
۳ – یهودیان بعد از ملاحظه حجت های آشکار بر خدا دروغ بسته و آیات خدا را انکار می کردند لذا بلافاصله پس از آیات مربوط به این وقایع در ابتدای آیه۹۵ سوره آل عمران به پیامبر اسلام ” ص “دستور می دهد که بگو سخن خدا راست است ” قل صدق الله ” .
بنابر آنچه که گفته شد ومهمتر ازهمه آنها ، اینکه خداوند به رسول خود دستور داده که صدق الله بگوید ، قرائت جمله تصدیق درمیان تمام قاریان قرآن شیعه و سنی، مرسوم واز دیرباز قرائت آیات الهی را با تصدیق بپایان می رسانیده اند و این رویه به صورت یک سنت حسنه در بین قراء رواج یافته است و لذا :
۱-جمله صدق الله العلی العظیم جزیی لا ینفک و انکار نا پذیراز قرائت قاریان گردیده ولازم القرائه میباشد وعدم قرائت آن درپایان تلاوتها بویژه اگر مجلسی باشند امری مذموم ونکوهیده تلقی وارزیابی می شود.
۲- به مصداق ” ختامه مسک و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون ” مجلس انس و تلاوت قرآن با ذکر و قرائت جمله تصدیق معطر و مزین می گردد .
۳- جمله تصدیق علامت پایان تلاوت می باشد .
۴- با قرائت این جمله آیات قرآنی و کلام الله را تایید نموده و قرائت این جمله بمنزله مهر ختام و تایید آیات الهی است کما اینکه در پایان نامه ها مهر نویسنده آن مبنی بر تایید مطلب زده می شود و در عصر کنونی نیز پایان نامه ها و مجوز ها و پروانه ها و … با مهر شخص یا نهاد مربوط ممهور و تایید می شود .
۵-همه متون و نامه ها و مجوزها و پروانه ها و… دارای امضاء هستند و در حقیقت قاری با قرائت جمله تصدیق ، محتوای آیات خوانده شده و به طور کلی کلام اله را با امضاء خود تایید می کند همانگونه که در عصر کنونی استشهادیه ها را با امضاء خود تایید میکنیم ، بنابر این جمله تصدیق ، در حقیقت امضاء ما در پای یک استشهادیه حقیقی است .
در پایان قرائت می بایست تنها جمله ” صدق اله العلی العظیم ” قرائت شود ، البته برادران اهل تسنن از جمله ” صدق اله العظیم ” استفاده می کنند .
در جمله ” صدق اله العلی العظیم ” ، کلمه علی مانند کلمه عظیم ، یکی از اسماء حسنای الهی می باشد .
استفاده از سایر جملات مطول و غیر معمول و غیر متداول کاری بر خلاف رویه و بعضا” اختلاف بر انگیز بوده و قرائت آنها در مجالس قرآن و محافل دینی پس از پایان قرائت ها بحث انگیز و دور از انتظار است .
استعاذه ، بسمله و تصدیق
…..
ب – ( بسمله ):
یعنی گفتن و خواندن بسم الله الرحمن الرحیم و مانند (حولقه ) که از جمله لا حول و لا قوه الا بالله گرفته شده است ، مصدر منحوت نامیده می شود و آن کلمه ای است که از ترکیب بعضی از حروف یک عبارت گرفته و ساخته شده است.
فضیلت بسمله بسیاراست و روایات زیادی در اینمورد وجود دارد :
۱-پیامبر گرامی “ص “فرموده اند “فضلت ببسم اله الرحمن الرحیم ” یعنی وجه برتری من ( بر پیامبران ذیگر ) بسم اله الرحمن الرحیم است . (الحرالعاملی، الوسایل ج ۴ص۳۲۵).
۲- از امام جعفر صادق ع نیز نقل شده که فرمودند”افتحوا ابواب الرحمه ببسم الله الرحمن الرحیم” . یعنی با بسم الله الرحمن الرحیم دربهای رحمت خداوند را به روی خود باز کنید(.بحارالانوارج۹۰ص۱۰۷) .
لذا در هر حال و بدو هر مقال قرائت بسمله بسیار پسندیده و مؤکد می باشد و در اولین آیه ای که نازل گردید خداوند بزرگ یه پیامبر گرامی اسلام “ص “دستور می دهد که با اسم پروردگاری که خلق کرد قرائت نماید ” اقرا باسم ربک الذی خلق ” ، در اینجا دو نکته جلب توجه می نماید :
۱ – قرائت را با اسم پروردگار آغاز کن و شکی نیست که از میان نامها و اسمهای الهی ،”الله ” بهترین اسمهاست کما اینکه در دعای روزهای سه شنبه می خوانیم “ببسم الله خیر الاسماء بسم الله رب الارض و السماء استدفع کل مکروه اوله سخطه و استجلب کل محبوب اوله رضاه ” یعنی با بسم اله که بهترین نامهاست ، به نام الله که پروردگار زمین و آسمان است هر پلیدی و بدی را از خود دفع می کنم که اولین آنها خشم و سخت اوست و هر خوبی و چیز دوست داشتنی را به سوی خود جلب می کنم که اولین آنها رضای خداوند باشد ۰
۲ – رسالت پیامبر اسلام ” ص ” با قرائت آغاز شد و اولین خواسته و دستور الهی ، دعوت به قرائت بوده است و این نکته برای کسانی که به بهانه توجه به مفاهیم قرآن ( که بسیار با اهمیت است ) قرائت قرآن را سبک می شمارند ، تکاندهنده و هشدار دهنده است .
سیوطی در الاتقان فی علوم القرآن صفحه ۲۰۱ ،از ابن عباس نقل کرده “ان رسول الله کان لا یعلم انقضاءالسوره حتی تنزل علیه بسم اله الرحمن الرحیم ” یعنی حضرت رسول اکرم به خاتمه یافتن یک سوره جز با نازل شدن بسم اله الرحمن الرحیم ( سوره بعد ) علم پیدا نمی کرد.
احکام بسمله :
۱ – علماء شیعه خواندن ” بسم اله ” را در آغاز سوره ها به عنوان نخستین آیه سوره ، و علماء اهل سنت قرائت آنرا از باب استحباب دانسته اند. ( طباطبایی بزدی – محمد کاظم ، عروه الوثقی ص ۲۲۷ )
۲ – همه قاریان در آغاز تلاوت خود از ابتداء سوره ها ( جز سوره توبه ) “بسم الله “را چه به عنوان وجوب و چه به عنوان استحباب می خوانند و این کار به صورت یک سنت موکد در میان قاریان در آمده است اما به هنگام تلاوت از اواسط سوره ذکر “بسم الله “را مستحب می دانند. ( ابن الجزری ، النشر فی القرائات العشر ج ۱ ص ۲۱۷ .
۳ – قاریان بزرگ ،بعد از وارد شدن به یک سوره و قرائت مقداری از آن در صورتی که بخواهند به اول سوره برگردند ، معمولا” بسم الله الرحمن الرحیم رامجددا” می خوانند .
۴ – قراء سبعه برای وصل یک سوره به سوره بعدی به یکی از سه طریق زیر عمل کرده اند :
۱ – وصل دو سوره با “بسمله ” .
۲ – وصل دو سوره با سکت ( بدون بسمله ).
۳ – وصل دو سوره بدون سکت و”بسمله “. (ابن الجرزی – النشر فی القرائات العشر ص۲۳۴ )
تبصره : طریق نخست بهتر از دو طریق دیگر است ، زیرا در نزد علماء امامیه ذکر بسمله در آغاز سوره ها به عنوان نخستین آیه واجب است .
۵ – در صورتی که دو سوره با بسمله بهم وصل شوند چهار روش وجود دارد
الف – قطع جمیع : وقف بر آخر سوره قبلی ، وقف بر آخر بسم الله الرحمن الرحیم ، آغاز سوره بعدی
ب – وصل جمیع : وصل آخر سوره قبلی به ” بسمله ” و وصل ” بسمله ” به سوره بعدی
ج – قطع اول و وصل ثانی : وقف بر آخر سوره قبلی و وصل ” بسمله “به سوره بعدی
د – وصل اول و قطع ثانی : وصل آخر سوره قبلی به بسمله و وقف بر بسمله (ابو عمر و دانی – التیسیر – ج۲ ، ص ۱۱۷).
روش وصل اول و قطع ثانی را به علت امکان تصور دو بسم اله برای سوره قبلی و تصور بدون بسمله بودن سوره بعدی بعضا” جایز ندانسته و آنرا ممنوع نموده اند و باعتقاد بنده فلسفه وجودی بسم اله برای سر آغاز و شروع و ابتداست ۰ حال اگر آنرا در خاتمه یک آیه و در خاتمه یک نفس بگذاریم ، جایگاه آن نادیده گرفته شده است و این کار منطقا” و موضوعا” درست نیست ۰
تذکار ۱ – همانطور که حاجی درمیقات با احرام حج ( با نیت و تلبیه و…) محرم میشود و همانطور که نماز گزار با نیت نماز و گفتن تکبیره الاحرام به احرام نماز در می آید و چند چیز تا خارج شدن از احرام حج و اگر در نماز است تا سلام آخربراو، حرام می باشد و هر چند که کار برد لفظ حرام برای تطبیق و تسری این قاعده فقهی به قرائت قرآن که امری مستحب است موضوعیت ندارد و لیکن تشبیها” ، استعاذه در حکم نیت و بسمله مشابه تلبیه و یا تکبیره الا حرام می باشد و اگر کسی در جایگاه قرائت قرارگرفت (میقات – مسجد) و استعاذه و بسمله گفت و قرائت را شروع کرد ، بسیاری از کارها را نباید انجام دهد مثلا” تکلم با دیگران ، انجام حرکات غیر مناسب و خلاف شئون ، قطع بی قاعده قرائت و….ودر ضمن انجام افعال و کارهایی بر او لازم می شود که قبل از شروع قرائت لازم نبود . در مباحث بعدی به افعال سلبی و ایجابی ، مثبت و منفی در تلاوت قرآن پرداخته خواهد شد.
تذکار ۲- بسیاری از برنامه ها دارای عنوان و علامت مشخصه ( تیتراژ ) هستند و استعاذه و بسمله هم تیتراژ قرائت قرآن هستند ، کما اینکه اذان و اقامه تیتراژ نماز هستند .
تذکار ۳- استعاذه و بسمله دو ادب تلاوت قرآن هستند که ذکر آنها ثواب و پاداش داشته و اثرات خوبی در قاری و مستمع دارد .
