روش تدریس روخوانی قرآن

1- بهره‌گیری از سواد آموزی فارسی: آغاز آموزش روخوانی قرآن از پایه‌ی اول دو فایده‌ی مهم دارد:

الف- بازشناسی صامت‌ها و مصوت‌ها در کلمات جدید (کلمات قرآنی) موجب تقویت سواد آموزی می‌شود و مهارت خواندن و نوشتن فارسی دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد.

ب- از آن جا که در کلمات و عبارات قرآنی، حرکات و صداهای بسیار متنوع  و نسبتاً زیاد به کار می‌رود، مهارت روخوانی قرآن کاملاً به دقت در صحت خواندن حرکات وابسته است.

2- بهره‌گیری از حواس: بهره‌گیری از این دو حس به شیوه‌ی زیر است:

الف- حس بینایی

لوحه‌ی آموزشی، وسیله‌ای است که حس بینایی دانش‌آموزان را به نحو احسن به کار می‌گیرد و دقت و توجه آن‌‌ها را به خوب دیدن حروف و علائم جلب می‌کند.

ب- حس شنوایی

3- آموزش از ساده به مشکل

با توجه به ویژگی‌های فوق در آموزش روخوانی قرآن، در دوره‌ی ابتدایی باید نکات زیر رعایت شود:

1-     مراحل کسب مهارت روخوانی

الف- بخش خوانی

ب- شمرده‌خوانی

ج- روان‌خوانی

2- استفاده از رسم الخط آموزشی

3- تأکید بر کسب مهارت عملی

4- تمرین و تکرار مناسب و کافی

روش تدریس صامت و مصوت

خط فارسی و قرآن در بیش‌تر نمادها (حروف و حرکات) وحدت دارند. از این رو می‌توان آموزش روخوانی قرآن را بر سواد آموزی فارسی بنا نهاد؛ یعنی پس از آن که دانش‌آموزان حروف و حرکات خط فارسی (صامت‌ها و مصوت‌ها) را آموختند، بدون هیچ گونه آموزش جدیدی، روخوانی برخی از کلمات و عبارات قرآن را آغاز می‌کند. این امر،‌حداقل دو فایده‌ی زیر را دارد.

الف- از آموزش مجدد حروف و حرکات بی‌نیاز می‌شویم. آموزش مجدد، گذشته از آن که مقداری از وقت را به خود اختصاص می‌دهد، چون تکرار آموخته‌های دانش‌آموزان است از انگیزه‌ی یادگیری می‌کاهد.

ب- به کارگیری آموخته‌های فارسی در خواندن قرآن، هم موجب تقویت  ارتباط افقی دو درس فارسی و قرآن می‌شود و هم شوق و شعف دانش‌آموزان و افزایش انگیزه یادگیری در هر دو درس را به دنبال دارد.

ترکیب صامت‌ها و مصوت‌ها به روش زیر تمرین می‌شود.

1-      لوحه‌‌ی جدول ترکیب صامت‌ها و مصوت‌ها بر روی تخته کلاس نصب می‌شود.

2-      آموزگار به شیوه‌ی صحیح به حروف و حرکات اشاره می‌کند و دانش‌آموزان به طور دسته‌جمعی صامت را با مصوت ترکیب کرده و می‌خوانند تا خواندن تمام ترکیب‌‌های جدول به پایان برسد.

3-      آموزگار از هر یک از دانش‌آموزان می‌خواهد که هر کدام، یک سطر از جدول را همراه با اشاره او بخوانند. خوب است ابتدا دانش‌‌آموزان قوی‌تر و سپس سایر دانش‌آموزان بخوانند.

4-      آموزگار به هر یک از صامت‌ها و مصوت‌ها به صورت پراکنده و نامنظم اشاره می‌کند و از دانش‌آموزان می‌خواهد که ابتدا به صورت دسته جمعی و سپس به صورت انفرادی، ترکیب مورد اشاره‌ی معلم را بخوانند.

اشاره کردن به بخش‌ها

1-      اشاره به صداهای کوتاه: معلم به حرکات کوتاه ( ﹷ ﹻ ﹹ) اشاره می‌کند تا دانش‌آموزان بخش تشکیل شده از حروف و آن حرکت را بخوانند؛‌مانند:

$                                        $                $     $

بـَ                 بـِ                            بـُ        کُـتِــبَ

 

2-اشاره به صداهای بلند: از حرف به صدای بلند اشاره می‌شود.

 

دو نکته:

1-      همان طور که ملاحظه کردید، هنگام اشاره به صداهای کوتاه دست ثابت است، ولی وقتی به صداهای بلند اشاره می‌کنیم، دست حرکت می‌کند.

2-      اشاره به الف کوچک  (  ٰ  ) ماننده اشاره به صداهای کوتاه است،‌مانند ذٰ لِکَ

فعالیت: این کلمات را روی تخته بنویسید و به شیوه‌ی صحیح به صداهای کوتاه و بلند اشاره کنید.

وَطورِسینینَ                         شاکِرونَ                       صَلاتی وَنُسُکی

3-      برای اشاره به حرف ساکن از صدای کوتاه به حرف ساکن اشاره می‌شود. در این حالت،‌دست از حرکت کوتاه به سوی حرف ساکن حرکت می‌کند؛مانند:

قُل                          مَنْ                               هَبْ                              اَمْهِمْهُمْ

فعالیت: این عبارات قرآنی را روی تخته بنویسید و به شیوه‌ی صحیح به بخش‌‌های آن اشاره کنید.

اَنْ اَحْسَنْتُمْ اَحْسَنْتُمْ‌ لِاَنْفُسِکُمْ وَ هُوَ مَعَکُمْ اَینَما کُنْتُمْ

4-       اشاره به تنوین: به علامت تنوین اشاره می‌شود. در این حالت نیز دست ثابت است؛ مانند:

 

نَصْرًا                                                   وَرَقَـæ ٍ                   علَیمٌ

 

5-      اشاره به تشدید: برای خواندن بخش دارای تشدید، ابتدا از حرکت کوتاه به علامت تشدید آن‌گاه به بخش دوم حرف مشدد متناسب با حرکت آن اشاره می‌شود؛ مانند:

رَبّ ِ                 اَمّا                    یَسّـِر                        حَقّ                              ٌ زَیَّنّا

نکته:‌ با توجه به ثابت بودن یا متحرک بودن دست، می‌توان انواع پنج‌گانه‌ی اشاره‌های فوق را به دو دسته تقسیم کرد.

الف- اشاره‌ی ثابت: در اشاره به صداهای کوتاه (ﹷ ﹻ ﹹ )، تنوین (ﹱ   -ٍ   -ٌ  ) و الف کوچک (-ٰ ) دست ثابت است.

ب_ اشاره‌ی متحرک: در اشاره به صداهای بلند،‌حرف ساکن و تشدید دست حرکت می‌کند.

6-      اشاره به بخش‌های دارای حروف ناخوانا:‌در این حالت از صدای کوتاه قبل از حروف ناخوانا به ساکن یا تشدید بعد از آن‌ها اشاره می‌شود؛مانند:

وَالْفَجرِ                     بِالْقَلَمِ                 هْـذالْبَیتِ                              ذَی الْاَوتادِ

اَلَّرحـْمنُ                   وَاتَّقوهُ                   بِالصَّبْرِ

نَهَی النَّفْسَ              اَقیمُوالدّینَ

7-      اشاره به الف کوچک روی یاء ناخوانا(ـی) در بخش‌های دارای این الف کوچک مانند صداهای بلند،‌دست از حرف به سوی الف کوچک اشاره می‌کند؛ مانند:

نادیٰ                             تَرضیٰ                           حَتیٰ                             صَلّیٰ

تذکر مهم: در تمام انواع اشاره کردن به بخش‌ها چه در زمان تدریس و چه در زمان تمرین و یادآوری، معلم به هیچ وجه نباید خودش بخش‌ها را بخواند؛ بلکه دانش‌آموزان با اشاره‌ی دست معلم، بخش‌ها، کلمات یا عبارات را به صورت دسته جمعی یا انفرادی می‌خوانند.

روش تدریس حرف ساکن

حرف بی حرکت، ساکن است و با حرف متحرک قبل از خودش در یک بخش خوانده می‌شود. برای کسب مهارت در خواندن بخش‌های حرف ساکن مراحل زیر انجام می‌شود.

الف- نصب لوحه‌ی جدول ترکیب صداها با حروف ساکن بر روی تخته.

ب- معلم با حرکت دست بدون آن که خودش بخواند، از صدای کوتاه به حرف ساکن اشاره می‌کند و دانش‌آموزان به صورت دسته جمعی می‌‌خوانند.

ج- معلم مانند مرحله‌ی قبل با اشاره به بخش دارای ساکن، از هر دانش‌آموز می‌خواهد که یک سطر جدول را بخواند. کسب مهارت در صحیح خواندن بخش‌های دارای سان، زمینه‌ی درست خواندن بخش‌های دارای تشدید را فراهم می‌آورد.

فعالیت: جدول مربوط به حروف ساکن را بر روی تخته نصب کنید تا چند نفر از دانشجویان آن را تدریس کنند.

اَبـ	اِبـ	اُبـ	اَتـ	اِتـ	اُتـ	اَثـ	اِثـ	اُثـ
اَجـ	اِجـ	اُجـ	اَحـ	اِحـ	اُحـ	اَخـ	اِخـ	اُخـ
اَد	اِد	اُد	اَذ	اِذ	اُذ	اَر	اِر	ارُ
اَز	اِز	اُز	اَسـ	اِسـ	اُسـ	اَشـ	اِشـ	اُشـ
اَصـ	اِصـ	اُصـ	اَضـ	اِضـ	اُضـ	اَط	اِط	اُط
اَظ	اِظ	اُظ	اَعـ	اِعـ	اُعـ	اَغـ	اِغـ	اُغـ
اَفـ	اِفـ	اُفـ	اَقـ	اِقـ	اُقـ	اَکـ	اِکـ	اُکـ
اَلـ	اِلـ	اُلـ	اَمـ	اِمـ	اُمـ	اَنـ	اِنـ	اُنـ
اَو	اِو	اُو	اَهـ	اِهـ	اُهـ	اَیـ	اِیـ	اُیـ

 

روش تدریس حرف دارای تشدید

حرف مشدّد(دارای تشدید) هنگام تلفظ،دوبار خوانده می‌شود. کسب مهارت صحیح خواندن حروف مشدّد برای دانش‌آموزان کمی مشکل است؛ از این رو، نیازمند دقت در آموزش و تمرین بیش‌تر می‌باشد. در آموزش حرف مشدّد، تفهیم این مطلب ضروری است که هر حرف مشدّد دوبار خوانده می‌شود، بار اول با حرف متحرک قبل از خود و بار دوم با حرکت خودش. از آن جا که این مطلب تا حدودی انتزاعی است می‌توان برای تفهیم و آموزش آن به روش زیر عمل کرد.

معلم ابتدا کلمه‌ی "بنَنا" را روی تخته می‌نویسد و از دانش‌آموزان می‌‌خواهد که آن را بخوانند. سپس از آن‌ها می‌پرسد آیا کلمه‌ی "بَنّا" را این گونه می‌نویسیم؟ خواهند گفت:‌نه!آن گاه شکل صحیح کلمه را جلوی آن می‌نویسد.                                                                بَـنـنـا بـَنّـا

معلم در حالی که به دو حرف "نـ" و کلمه‌ی "بَننا" اشاره می‌کند،‌از دانش‌آموزان می‌پرسد این کلمه چند "نـ" دارد؟

دانش‌آموزان:‌دو تا

معلم در حالی که به کلمه‌ی "بَنّا" اشاره می‌کند، می‌پرسد، این کلمه چند "نـ"‌دارد.

دانش‌آموزان:‌یکی

معلم در حالی که به تشدید اشاره می‌کند، می‌پرسد:‌به جای یکی از "نـ"‌ها چه گذاشته‌ایم؟

دانش‌آموزان: تشدید

معلم: بچه‌ها! پس هر وقت علامت تشدید روی حرف باشد، آن حرف را چند بار می‌‌خوانیم؟

دانش‌آموزان : دوبار

اگر گفتند "یکی" دوباره به شکل سمت راست اشاره می‌شود تا به خوبی دریابند که تشدید به جای یکی ازآن‌هاست.

معلم در حالی که به سوی صدای فتحه"بَـ" اشاره می‌کند، می‌گوید: بچه‌ها!"نـ" اول را همراه کدام صدا می‌خوانیم؟

دانش‌آموزان:‌با صدای "ﹷ" قبلش.

به این ترتیب دو امر زیر برای دانش‌آموزان یادآوری می‌شود:

1-      هر حرف‌ِ دارای تشدید،‌دوبار خوانده می‌شود.

2-      این حرف،‌یک بار با حرف صدادار قبلش و بار دوم با حرکت خودش خوانده می‌شود.

معلم چند کلمه‌ی مشدّد دیگر را که دانش‌آموز در فارسی خوانده‌اند روی تخته می‌نویسد و به روش فوق آموزش می‌دهد. از آن جا که آموزش روخوانی قرآن پیرو زبان آموزی فارسی است باید حرف مشدّد پس از آموزش علامت تشدید در فارسی،‌تدریس شود.

در قسمت "اشاره کردن به بخش‌ها" با شیوه‌ی اشاره به بخش‌های دارای تشدید آشنا شدید، ولی نکته‌ی بسیار مهم آن که هنگام اشاره از حرکت قبل از تشدید به علامت تشدید باید کمی مکث کرد،‌آن‌گاه به خوبی حرف مشدد اشاره نمود. این امر از آن رو اهمیت دارد تا دانش‌آموزان به کمک این مکث به خوبی درک کنند که حرف مشدّد باید دوبار خوانده شود.

برای کسب مهارت کافی در صحیح خواند حروف مشدّد، جدول ترکیبات تشدید، مانند مراحل آموزش و تمرین جدول حروف ساکن، تدریس و تمرین می‌شود.

فعالیت: جدول ترکیبات تشدید را روی تخته نصب کنید و چند نفر با توجه به مراحل آموزش و نحوه‌ی صحیح اشاره کردن آن را تدریس کنند.

اَبـَّ	اَبـّ ِ	اَبـُّ	اَبـّا	اَبـّی	اَبـّو
اَتـَّ	اَتـّ ِ	اَتـُّ	اَتـّا	اَتـّی	اتـَّو
اَثَّـ	اَثّـ ِ	اَثُّـ	اَثّـا	اَثّـی	اَثّـو
اَجـَّ	اَجـّ ِ	اَجـُّ	اَجـّا	اَجـّی	اجـّوَ
اَحـَّ	اَحـّ ِ	اَحـُّ	اَحـّا	اَحـّی	اَحـّو
اَخـَّ	اخـّ ِ	اَخـُّ	اَخـّا	اَخـّی	اَخـّو
اَدَّ	اَدّ ِ	اَدُّ	اَدّا	اَدّی	اَدّو
اَذَّ	اَذّ ِ	اَذُّ	اَذّا	اَذّی	اَذّو
اَرَّ	اَرّ ِ	اَرُّ	اَرّا	اَرّّی	اَرّو

نمونه‌ای از جدول ترکیبات تشدید

 

تذکر:‌مباحث مربوط به" ترکیب صامت‌ها و مصوت‌ها، اشاره کرده به بخش‌ها، بخش دارای ساکن یا تشدید" در پایه‌ی اول ابتدایی تدریس و تمرین می‌شود و در پایه‌ی دوم به منظور کسب مهارت، یادآوری و تمرین می‌گردد.

روش تدریس حروف ناخوانا

در بیش‌تر زبان‌ها حرف ناخوانا وجود دارد. در خط فارسی نیز برخی حروف، ناخوانا هستند مانند "واو" در کلمات خواهر و خویش. هم چنین در زبان فارسی برخی از کلمات عربی که دارای حروف ناخوانا هستند به کار می‌رود؛ مانند: مؤدّب‌،‌سؤال،‌مثلاً، مرتضیٰ ، نهج‌البلاغه،‌ سیّدالشهُّدا، علی‌بن‌موسی‌الرّضا و صاحب‌الزّمان.

از آن جا که مهم‌ترین هدف آمورش روخوانی در دوره‌ی ابتدایی کسب مهارت است؛ از این رو به جای پرداختن به بیان تعاریف و اصطلاحات که عموماً انتزاعی است، باید در این آموزش تدابیری اتخاذ شود که دانش‌آموزان به طور کاربردی و عملی، مهارت مورد نظر را کسب کند. بنابراین حروف ناخوانا در دو مرحله‌ تدریس می‌شود.

مرحله‌ی اول- آموزش حروف ناخوانا به صورت حروف متمایز:با متمایز کردن حروف ناخوانا دانش‌آموز متوجه می‌شود که نباید حروف متمایز را بخواند. به کمک این تدبیر که نمونه‌ای از رعایت اصل ساده به مشکل است،‌دانش‌آموزان می‌‌توانند به راحتی و بدون نیاز به قواعد و اصطلاحات از همان آغاز، عبارات قرآنی را به طور صحیح بخوانند. حروف ناخوانا در پایه‌های اول تا سوم به صورت متمایز نوشته می‌شود.

در کتاب‌های آموزشی قرآن برای متمایز کردن حروف ناخوانا از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌شود. در گذشته، معمولاً این حروف،‌رنگی چاپ می‌شد؛ ولی اکنون بیش‌تر به صورت حروف توخالی چاپ می‌شود. به نظر می‌رسد روش تو خالی کردن حروف مناسب‌ترباشد؛ زیرا با مفهوم ناخوانا بودن سازگاری دارد؛ انتقال به خط معمولی در این حالت ساده‌تر انجام می‌شود و ضمناً این تدبیر از نظر مسائل چاپی نیز مناسب‌تر است.

به حروف ناخوانا در کلمات زیر توجه کنید:

قـالـوا                بَـلـیٰ                نُـؤمِن

در بسیاری ازموارد،‌حروف ناخوانا در وسط بخش قرار می‌گیرد که باید حرکت قبل از این حروف را به حروف ساکن یا مشدّد بعد از آن‌ها وصل کرد. از این رو علاوه بر تو خالی کردن حروف ناخوانا به کمک فلش اتصال،‌دو طرف این حروف مشخص شده است. این تدبیر، میدان دید دانش‌آموز را در این گونه بخش‌ها افزایش داده و آن‌ها را در صحیح خواندن و کسب مهارت لازم کمک می‌کند:‌مثال:‌

ذُوالْعَرشِ الْمَجیدُ                        اِلَـی الْجِبالِ                                            اِلـٰä الـنّاسِ

اَقیمـُواالـدّینَ                               وَ نَهَـی الـنَّفسَ عَنِ الْهَویٰ

مرحله‌ی دوم – آموزش قواعد حروف ناخوانا: پس ازکسب مهارت نسبی در مرحله‌ی قبل،‌قواعد مربوط به حروف ناخوانا به صورت کاربردی و به زبان ساده تدریس شده و به تدریج حروف تو خالی به صورت معمولی نوشته می‌شود. پس از توپر کردن حروف ناخوانا، در مواردی که فلش اتصال دارد،این فلش‌ها به تدریج از ترکیبات ساده، سپس از ترکیبات مشکل حذف می‌شود. این مرحله در پایه چهارم و پنجم تدریس و تمرین می‌شود.

قواعد حروف ناخوانا طی مراحل زیر تدریس می‌شود:

1-              در مواردی که حرف ناخوانای مورد نظر، در زبان فارسی کاربرد دارد، چند مثال آورده و از دانش‌آموزان می‌‌خواهیم که آن‌‌ها را بخوانند. آن گاه از آن‌ها می‌پرسیم که کدام یک از حروف خوانده نمی‌شوند.

2-              چند مثال از کلمات قرآنی که حروف ناخوانای مورد نظر در آن‌ها به صورت توخالی است، روی تخته می‌نویسیم و از دانش‌آموزان می‌خواهیم که آن‌ها را بخوانند و حروف ناخوانا را مشخص کنند.

3-              قاعده‌ی مورد نظر با پرسش و پاسخ از دانش‌آموزان و به زبان ساده و کاربردی توضیح داده می‌شود.

4-              چند مثال از کلمات قرآنی که حروف ناخوانای مورد نظر در آن‌‌ها توپر شده است، آورده می‌شود(می‌توان از همان مثال‌‌های بند سوم استفاده کرد) تا دانش‌آموزان ‌آن‌ها را بخوانند و حروف ناخوانای آن‌‌ها را مشخص کنند.

انواع حروف ناخوانا

1-     پایه‌های همزه (ؤئ) و الف کوچک (یٰ) مانند:‌مُؤمِن،یُبدَئُ، موسیٰ ، اِلیٰ

2-     "ا، ی" بعد از تنوین "ﹱ ا، ﹱ ی"‌مانند:‌غَفورًا،‌هُدًی

3-     الف بعد از "و"‌آخر "...وا" مانند: عَمِلوا

4-     موارد خاص مانند:‌اوُلـٰئَکَ، اََنَا

5-     "و ا ی" بدون حرکت قبل از ساکن مانند: فَاصْبِرْ، ذِی الْعَرشِ، ذُوالْجَلالِ

6-     " و ا لـ ی " بدون حرکت قبل از تشدید مانند: اَلَّرحْمـٰنِ الرَّحیمِ، نَهَی النَّفسَ، عَمِلُواالصّالِحاتِ

اینکه به روش تدریس حروف " و ا لـ ی" بدون حرکت قبل از تشدید مطابق مراحل آموزش توجه کنید.

1-     مثال فارسی: عَلیّ بن موسَی الرّضا عَلیهِ‌السَّلام

دانش‌آموزان کلمات بالا را می‌‌خوانندآن‌گاه از آن‌ها می‌پرسیم در این کلمات چه حروفی ناخواناست.

2-     مثال قرآنی با حروف ناخوانای توخالی: اَقیمُواالصَّلاۃ َ

دانش‌آموزان پس از خواندن عبارت فوق، بیان می‌کنند که با چه حروفی خوانده نشده است.

3-     بیان قاعده:معلم با پرسش و پاسخ از دانش‌آموزان،‌به ترتیب زیر آن‌ها را به فهم قاعده‌ی مورد نظر می‌رساند.

-          حروف ناخوانا در عبارت فوق حرکت دارند یا نه؟

-         نه!

-         بعد از این حروف چه علامتی آمده است؟

-         تشدید!

-         (معلم در حالی که با حرکت دست از صدای قبل از این حروف ناخوانا به تشدید اشاره می‌کند، می‌پرسد) صدای قبل از این حروف به چه چیزی وصل می‌شود؟

-         به تشدید!

آن گاه معلم به شکل زیر قاعده را بیان می‌کند.

حروف "و ا لـ ی"‌بدون حرکت قبل از تشدید خوانده نمی‌شود.آن‌گاه حرکت قبل از آن‌ها به تشدید وصل می‌شود.

4-      مثال قرآنی با حروف ناخوانای معمولی (توپر): معلم می‌گوید از این به بعد حروف ناخوانای قبل از تشدید، معمولی نوشته شده، ولی خوانده نمی‌شود.آن گاه از دانش‌آموزان می‌خواهد که مثال‌های زیر را بخوانند.

اِلـٰٰٰٰä النّاسَ                            وَاتَّقوهُ               یا اَیُّهَا الرُّسُلُ

روش‌‌های تدریس نمادهای خاص رسم الخط قرآن

از آن جا که آموزش روخوانی قرآن مبتنی بر سواد آموزی فارسی است، در پایه‌ی اول هیچ‌گونه نماد جدیدی تدریس نمی‌شود و آموزش نمادهای خاص رسم الخط قرآن از پایه‌ی دوم ابتدایی آغاز می‌شود.

1-       الف کوچک ( ٰ )

در رسم الخط قرآن گاهی مصوت "آ" به شکل ( ٰ )نوشته می‌شود. این نماد به شیوه‌ی زیر تدریس می‌شود.

معلم شکل "ا" را روی تخته می‌نویسد و از دانش‌آموزان می‌‌خواهد که آن را بخوانند.                                                              دانش‌آموزان می‌گویند:‌آ

معلم کمی از شکل "ا" را پاک می‌کند و از دانش‌آموزان می‌‌خواهد دوباره بخوانند؛

دانش‌آموزان می‌گویند: آ

معلم این کار را تکرار می‌کند، تا "ا" به شکل " ٰ  " در آید.

معلم می‌گوید: همان طور که می‌بینید شکل آن، کوچک شده، ولی صدایش تغییر نمی‌کند.

معلم "بـٰ " را نیز روی تخته می‌نویسد و از دانش‌آموزان می‌خواهد تا آن را بخوانند.

آن گاه چند مثال دیگر را به همین شیوه با دانش‌آموزان تمرین می‌کند.

بـٰ بـا

سـٰ سـا

لـٰ لـا

2-      "واو" و "یاء" کوچک (ـä‌و ـä‌ی)

معلم مصوت "ا" را روی تخته می‌نویسد و از دانش‌آموزان می‌‌خواهد که آن را بخوانند. سپس الف کوچک (ٰ ) را مقابل آن می‌نویسد تا آن را نیز بخوانند. آن گاه از دانش‌آموزان سؤال می‌کند که وقتی "ا" را کوچک می‌نویسیم،‌آیاصدایش تغییر می‌کند؟ دانش‌آموزان می‌گوید:نه!

معلم "او" را روی تخته می‌نویسد تا دانش‌آموزان آن را بخوانند. سپس مقابل آن "او" دوم را می‌نویسد تا آن را نیز بخوانند.

او و

سپس می‌گوید شکل "و" مانند "ا" کوچک می‌شود؛ ولی صدایش تغییر نمی‌کند.

و  و

آن گاه شکل‌های زیر را می‌نویسد تا دانش‌آموزان آن‌ها را بخوانند.

ـä‌و هـو

ه‌و هـو

معلم چند کلمه قرآنی با نماد فوق را روی تخته می‌نویسد تا دانش‌آموزان بخوانند؛مانند:رَبّـه‌و،عَبدَه‌و

3-      کاف بی سرکج(ک)

معلم کاف آخر (ک) را روی تخته می‌نویسد و از دانش‌آموزان می‌خواهد تا آن را بخوانند. آن گاه کاف بی سرکج(ک) را جلوی آن می‌نویسد و می‌گوید در قرآن، کاف این گونه نوشته می‌شود.

ک 

سپس کاف بی سرکج را با صداهای کوتاه می‌نویسد تا دانش‌آموزان، آن‌ها را چند بار بخوانند.

4-      تاء گرد(Jﺔ ﺓ)‌

معلم دو شکل تاء گرد (ﺔ ﺓ)‌ را روی تخته می‌نویسد و آن گاه می‌گوید: بچه‌ها ! صدای این دو شکل "ت" است.

  ﺔ  ت

  ﺓ  ت

سپس هر دو شکل تاءگرد را را صداهای کوتاه ترکیب کرده و از دانش‌آموزان می‌خواهد تا آن‌ها را چند بار بخوانند.

  ﺔَ               ﺔِ                   ﺔُ

ﺓَ               ﺓِ                     ﺓُ

5-       تنوین(  ً  ٍ  ٌ)

تنوین، ترکیب صداهای کوتاه با "نون ساکن"‌است. این "نون" به صورت تکرار حرکت نوشته می‌شود.

ﹷﹻﹹ   ً  ٍ  ٌ

برای تدریس تنوین،‌معلم صدای "ﹻ"را همراه "نون" روی تخته می‌نویسد و از دانش‌آموز می‌‌خواهد تا آن را بخواند.  آن گاه شکل " ٍ" را جلوی آن می‌نویسد و می‌گوید این شکل نیز همان طور خوانده می‌شود.

ﹻ ن        ٍ

سپس ترکیب شکل " ٍ" را با چند حرف نوشته و تمرین می‌کند.

اٍ      بٍ               تٍ                     ﺓٍ          ﺔٍ                     ثٍ

پس از آموزش فوق، معلم لوحه‌ی مربوط به تنوین کسره (   ٍ ) را نصب کرده و از دانش‌آموزان می‌‌خواهد سطر به سطر آن را بخوانند.

تذکر: هنگام تدریس این تنوین، توجه دانش‌آموزان را به "الف" ناخوانا که بعد از این تنوین می‌آید جلب می‌کنیم.

پس از آموزش هر یک از انواع تنوین لوحه‌ی مربوط به آن در کلاس نصب شده و دانش‌آموزان خواندن آن‌ها را تمرین می‌کنند.

6-      همزه (ء)

همزه مانند صدای عین در فارسی،‌تلفظ می‌شود. برای تدریس همزه، معلم ترکیب حرف "ع" را با حرکت‌های مختلف می‌نویسد و از دانش‌آموزان می‌خواهد که آن‌ها را بخوانند.

عـَ         عـ‌ِ                     عـُ                       عیـ                              عـی                 عـو

آن‌گاه می‌گوید شکل‌دیگری از حروف الفبا نیز شکل و صدای آن شبیه "ع"‌است. نام این شکل همزه است و شما در کلماتی مانند "سؤال، قائم،‌رأی" با آن آشناهستید. سپس حرف همزه را با حرکت‌های مختلف، ترکیب کنید تا دانش‌آموزان آ‌ن‌ها را بخوانند.

ءَ     ءِ    ءُ           ءا          ئیـ         ئـی      ئـو        ءو         ءًا          ءٍ           ءٌ

همزه گاهی روی پایه می‌آید. این پایه‌ها عبارت است از:‌"ئـ ،‌أ، ؤ، ﺉ"

õروش تدریس همزه روی دندانه (ئـ): معلم همزه‌ی روی دندانه (ئـ) را روی تخته می‌نویسد و جلوی آن نیز همزه‌ی بدون پایه را می‌نویسد و می‌گوید این دو شکل، مانند هم خوانده می‌شود.

ئـ  ء

آن گاه معلم این شکل از همزه را با صداهای مختلف ترکیب کرده تا دانش‌آموزان بخوانند.

ئـَ     ئـِ    ئـُ          ئـیـ        ئـی      ئـو        ئـًا

õروش تدریس همزه روی الف (أ): معلم در صورت امکان چند کلمه‌ی فارسی آشنا مانند"تألیف، مأمور"‌را روی تخته می‌نویسد تا دانش‌آموزان بخوانند. آن‌گاه همزه‌ی روی الف (أ) را روی تخته می‌نویسد و جلوی آن نیز همزه‌ی بدون پایه را می‌نویسد و می‌گوید این دو شکل، مانند هم خوانده می‌شود.

أ ء

سپس کلمات و عبارات قرآنی دارای این شکل را تمرین می‌کند.

تذکر:‌گاهی دانش‌آموزان این شکل را در وسط کلمه به صورت "ا" می‌خوانند؛ مانند "مَأکول" که به اشتباه "ماکول" خوانده می‌شود و گاهی این شکل را در آخر کلمه نمی‌خوانند.

مانند "اِقرَأ" که خوانده می‌شود "اِقرَ" با توجه به این که شکل همزه "أ" ساکن است، معلم با حرکت دست از فتحه به سمت همزه،‌توجه دانش‌آموزان را به تلفظ همزه جلب می‌کند. ﹷ أ

õروش تدریس همزه روی واو (ؤ): معلم همزه‌ی روی واو (ؤ): معلم همزه‌ی روی واو (ؤ) را روی تخته می‌نویسد و می‌گوید صدای این شکل همان صدای "ء" است.

ؤ ء

سپس ترکیبات آن را حرکات کوتاه می‌نویسد تا با اشاره‌ی او دانش‌آموزان بخوانند.

ؤ َ    ؤِ    ؤ ُ

آن‌گاه ترکیب "ؤ"‌را با صدای "آ" به صورت "ؤا"‌روی تخته می‌نویسد و به آن اشاره می‌کند تا دانش‌آموزان بخوانند. این ترکیب نیاز به تمرین و تکرار بیش‌تری دارد.

سپس معلم کلمات و عبارات قرآنی دارای این ترکیبات را تمرین می‌کند.

علامت مَدّ(*)

این علامت گاهی روی صداهای بلند قرار می‌گیرد؛ در این صورت صداهای بلند،‌با کشش بیش‌تری خوانده می‌شوند، مانند:

وَلَاالضّآلینَ                                 جآءَالْحَقُّ                                               لآاِلـٰه‌اِلَّااللهُ

الم*                                          اَلَّتی* اَنْعَمْتَ                                         قالو*اءامَنّا

اُولـٰئَکَ                                وَلََه‌و* اَجْرٌ                                مِنْ‌غَیرِسوٍء*

وَ مِنْ ءایاتِه‌ی* اَن خََلَقَکُمْ

آموزگار علامت مَدّ(*) را روی تخته می‌نویسد و به دانش‌آموزان می‌گوید هر گاه این علامت روی صداهای "ــ ــا ــی ــ و" قرار گیرد، این صداها را کمی ‌بیش‌تر می‌کشیم. سپس چند نمونه را روی تخته می‌نویسد تا دانش‌آموزان با رعایت علامت مد،‌ آن‌ها را بخوانند.

7-     تنوین قبل از ساکن یا تشدید(التقای ساکنین)

هر گاه تنوین به حرف ساکن یا تشدید وصل شود،‌به صورت نون‌مکسور (نِ) خوانده می‌شود؛(همان‌طور که می‌دانید تنوین به صورت حرکت کوتاه و نون ساکن خوانده می‌شود، از این رو هر گاه تنوین به حرف ساکن یا تشدید وصل شود، دو حرف ساکن با هم برخورد می‌‌کنند که به آن التقای ساکنین می‌گویند. در این صورت برای تسهیل در خواندن،‌تنوین به صورت نون مکسور (نِ) خوانده می‌شود. )

مانند:

لَهْوًا انْفَصّوا  لَهْوَنِ‌ا انْفَصّوا

عَدْنٍ الِّـتی  عَدْن نِ‌ الِّـتی

خَیْرٌاطْمَاَنَّ  خَیْر نِ‌اطْمَاَنَّ

در کتاب‌های درسی، تنوین در این موارد، به صورت "نون مکسور کوچک" مانند مثال‌های ستون سمت چپ نوشته می‌شود. آموزگار لوحه‌ی مربوط را روی تخته نصب می‌کند و در صورت نداشتن لوحه، مثالی را روی تخته می‌نویسد و با اشاره،‌نحوه‌ی صحیح خواندن را نشان می‌دهد.

بَعْض‌ِ نِ‌ِ الْقَول‌َ

حروف مقطعه

در ابتدای 29 سوره‌ی قرآن، حروفی آمده است که با نامشان خوانده می‌شوند. این حروف از رموز قرآن است،‌حروف مقطعه نامیده می‌شود؛‌مانند:

ن      نون

ق     قاف

طس         طاسین

حم   حامیم

الر    الف لام را

کهیعص     کاف ها یا عین صاد

آموزگار برای تدریس حروف مقطعه،‌یکی از آن‌ها را روی تخته می‌نویسد و می‌گوید در آغاز برخی از سوره‌ها کلماتی به این صورت آمده است. آموزگار به هر یک از حروف اشاره می‌کند و از دانش‌آموزان می‌پرسد: اسم این حرف چیست؟ پس از پاسخ دانش‌آموزان،‌آن اسم را روبه‌روی آن می‌نویسد.

الم  الف لام میم

آن‌گاه آموزگار می‌گوید نام این حروف،‌حروف مقطعه است که برای خواندن آن‌ها باید اسم الفبایی هر یک ازحروف را خواند.

آموزگار برای دانش‌آموزان توضیح می‌دهد که نام قرآنی حروف زیر با نام فارسی آن‌ها تفاوت دارد. آموزگار این حروف را روی تخته می‌نویسد. اسم فارسی آن‌ها را از دانش‌آموزان می‌پرسد و روبه‌رویشان می‌نویسد؛آن‌گاه اسم قرآنی آن‌ها را جلوی هر یک نوشته تا بخوانند.

حرف	اسم فارسی	اسم قرآنی
ح	حِ	حا
ر	رِ	را
هـ	هـ‍ِ	ها
ی	یِ	یا
ع	عِین	عَین

 

آموزگار در پایان‌،لوحه‌ی مربوط را نصب کند تا دانش‌آموزان با خواندن حروف مقطعه، شیوه‌ی صحیح خواندن آن‌‌ها را تمرین کنند.

روش تدریس وقف

در دوره‌ی ابتدایی،‌وقف در دو مرحله به شیوه‌ی زیر تدریس می‌شود.

مرحله‌ی اول: در این مرحله آن چه که هنگام وقف خوانده نمی‌شود،‌به صورت توخالی است و به دانش‌آموزان گفته می‌شود که حرکات توخالی را نیز مانند حروف توخالی نمی‌‌خوانیم؛مانند:

یَعْلَمونَ  یَعْلَمون

بِـالصَّبر ِ  بِـالصَّبر

نَسْتَعینُ َنسْتَعین

یُسْر ًًا     یُسْرا

خُسْر ٍٍ    خُسْر

فَتْح ٌ قَریب ٌ فَتْح ٌ قَریب

حَسَنَـﺔ ً  حَسَنَـﺔ

وَحْدَه و   وَحْدَه

‌

مرحله‌ی دوم: در این مرحله حرکات توخالی،‌به تدریج پر و معمولی می‌شود و به دانش‌آموزان می‌گوییم حرکات آخر عبارات را در هنگام وقف نمی‌خوانیم. موارد مختلف وقف به شیوه‌ی زیر تدریس می‌شود:

1-      وقف بر حرکات کوتاه، تنوین،‌"واو" و "یاء" کوچک: آموزگار کلمه‌ای را که حرکت توخالی دارد روی تخته می‌نویسد تا دانش‌آموزان آن را بخوانند.

لَیلَـﺔُ الْقَدرِ لَیلَـﺔُ الْقَدر

آن‌گاه آموزگار حرکت توخالی را پر می‌کند و می‌گوید از این به بعد حرکات آخر عبارات را که به طور معمولی نوشته شده است،‌هنگام وقف نمی‌خوانیم.

لَیلَـﺔُ الْقَدرِ لَیلَـﺔُ الْقَدر

برای کسب مهارت کافی در اعمال قاعده‌ی وقف، در فواصل گوناگون،‌آموزگار پرسش‌های زیر را از دانش‌آموزان می‌پرسد.

-          آیا حرکت آخر عبارت را بخوانیم؟ (در حالی که به آخرین حرکت اشاره می‌کند)

-          خیر!

-          چرا حرکت آخر را نخواندیم؟(در حالی که به آخرین حرکت اشاره می‌کند)

-          چون وقف کردیم.

فعالیت:‌وقف بر تنوین،‌"واو" و "یا" کوچک را به روش فوق تدریس کنید.

2-     وقف بر تاء گرد(ﺔﺓ):‌در حالت وقف "ﺔ ﺓ" به "ـه ه" تبدیل می‌شود.

آموزگار کلمه‌ای را که دارای تاگرد است با نقطه و حرکت توخالی نوشته و از دانش‌آموزان می‌پرسد: آیا می‌دانید چرا نقطه‌های "ـة  ﺓ"توخالی است؟

اَلقارِعَـه.. ُ

دانش‌آموزان پاسخ می‌دهند: چون وقف می‌کنیم.

آن‌گاه‌،‌آموزگار "ـة  ﺓ"را روی تخته می‌نویسد و می‌گوید: این حروف در حالت وقف "ـه ه" خوانده می‌شود.

ـة          ـه

ﺓ           ه

سپس آموزگار توضیح می‌دهد که از به بعد نقطه‌های " ـة ﺓ" پر و معمولی نوشته می‌شود؛ ولی هنگام وقف به صورت "ـه ه"‌خوانده می‌شود.

3-      وقف بر تنوین فتحه  : همان طور که می‌دانید تنوین فتحه هنگام وقف به صدای "آ" تدبیل می‌شود،‌مانند :                                                                                    رِزقًا      حَسَنًا         حَسَنا

تذکر:

1-      گاهی بعد از تنوین فتحه، "ی" ناخوانا می‌آید، در این حالت نیز،‌هنگام وقف تنوین فتحه به صدای "آ" تبدیل می‌شود؛ مانند:

هُدًی  هُدیٰ

طُوًی  طُویٰ

مُسَمًّی  مُسَمّیٰ

2-      گاهی بعد از تنوی فتحه،"الف" نوشته نمی‌شود؛ ولی در این موارد نیز هنگام وقف تنوین فتحه به صدا "آ" تبدیل می‌شود؛ مانند:

مـاءً       مـاءا

جَزاءً      جَزاءا

فِداءً       فِداءا

4-     وقف بر کلمات خاص: وقف برخی از کلمات به صورت خاصی است این کلمات عبارت‌اند از:

هُوَ هو

رَواسِیَ رَواسی

اَنَـا اَنا

شیوه‌ی تلفظ واو ساکن بعد از فتحه

"واو" در زبان فارسی از بین لب و دندان تلفظ می‌شود مانند "V" در انگلیسی، ولی در عربی از بین دو لب تلفظ می‌شود؛ مانند تلفظ “W” در انگلیسی. از میان گویش‌های ایرانی، در گویش کردی نیز "واو" مانند عربی تلفظ می‌شود.

در روخوانی قرآن، کم‌تر به تلفظ حروف به لهجه‌ی عربی توجه می‌شود؛ ولی در ترکیب "ﹷو" معمولاً همان تلفظ عربی رعایت می‌شود؛ مانند:

اَو،‌لَو،‌یَوم، خَوف،قَوم،کَوثر، سَوفَ، نَوم

قابل توجه است که معمولاً در این گونه کلمات، فتحه‌ی قبل از واو، به ضمه تبدیل می‌گردد؛ مانند "یَوم" و "کَوثر" که به اشتباه "یُوم" و "کُوثر" تلفظ می‌شود.

خوب است به هنگام تدریس درزمان‌های مناسب،‌توجه دانش‌آموزان را به بیان فتحه قبل از "واو" جلب کرد.

شیوه‌ی تلفظ کسره قبل از "یاء"

کسره در زبان عربی مانند صدای"ای" ولی کوتاه تلفظ می‌شود؛ ولی در فارسی همان صدای "اِ" را دارد. در فارسی نیز وقتی کسرده قبل از "ی" قرار گیرد، شبیه لهجه عربی تلفظ می‌شود؛ مانند: خیابان،‌سیاست،‌زیارت.

در روخوانی قرآن معمولاً کسره به حالت فارسی تلفظ می‌شود؛ ولی وقتی کسره قبل از "یاء" می‌آید،‌معمولاً مانند لهجه‌ی عربی تلفظ می‌شود؛ مانند:

هِیَ، اِیّاکَ، قِیامَـﺔ، لِیَ

خوب است به هنگام تدریس در زمان‌های مناسب،‌توجه دانش‌آموزان را به این نکته جلب کرد.

تمرین با قرآن کامل

برنامه‌ی آموزش قرآن در دوره‌ی ابتدایی،زمانی به نتیجه‌ی روشن و ملموس می‌رسد که آموزگار،‌ دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها حس کنند، تلاش‌های ایشان به توانایی دانش‌آموزان در روخوانی قرآن کریم منجر شده است. هر چند توانایی دانش‌آموزان درخواندن آیات کتاب درسی نشانگر این امر است؛ ولی اگر این توانایی به خواندن قرآن کامل ارتقا یابد، این موفقیت بهتر خود را نشان می‌دهد و دانش‌آموز به شکل عینی و ملموس احساس می‌کند که در خواندن قرآن مهارت پیدا کرده است. از این رو تمرین با قرآن کامل در برنامه‌ی آموزش قرآن گنجانده شده است. این تمرین،‌فواید بسیاری دارد که پیش از بیان روش تمرین،‌ به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

1-      احساس توفیق در خواندن قرآن از روی مصحف؛

2-      تقویت اعتماد به نفس در مراجعه به قرآن کریم و خواندن از روی آن در مجالس مختلف؛

3-      تقویت علاقه یادگیری،‌انس و قرائت مستمر قرآن کریم.

روش تمرین

1-     آموزگار از دو نفر از دانش‌آموزان کلاس می‌خواهد تا پیش از شروع کلاس با دقت و احترام قرآن را از دفتر مدرسه به کلاس بیاورند.

2-     در صورت امکان یک قرآن در اختیار هر دانش‌آموز قرار می‌گیرد. در غیر این صورت، هر میز حداقل یک قرآن داشته باشد.

3-     آموزگار به طور تصادفی یک صفحه از قرآن را باز می‌کند و از دانش‌آموزان می‌خواهد که آن صفحه را بیاورند.

4-     آموزگار از دانش‌آموزان می‌خواهد که به طور گروهی (افراد یک میز) چند سطر از آن صفحه را با یک‌دیگر تمرین کنند. تعداد سطرها با توجه به میزان توانایی دانش‌آموزان از حداقل دو سطر تا یک صفحه‌ی کامل می‌تواند انتخاب شود. در زمان تمرین گروهی، آموزگار بر فعالیت دانش‌آموزان نظارت دارد ودر صورت نیاز آن‌ها را راهنمایی می‌کند.

5-     پس از اتمام فرصت تمرین گروهی، آموزگار از چند دانش‌آموز داوطلب می‌خواهد که هر کدام یک یا دو سطر از آیات همان صفحه را بخوانند.

6-     در صورت فرصت،‌آموزگار یک صفحه‌ی دیگر را نیز به طور تصادفی انتخاب کرده و مراحل قبل را تکرار می‌کند.

در تمرین با قرآن کامل،‌رعایت نکات زیر ضروری است:

1-      در اولین جلسه‌ی تمرین با قرآن کامل،‌آموزگار با ایجاد انگیزه و توجه دادن دانش‌آموزان به این امر که تلاش چند ساله‌ی شما به کسب مهارت در خواندن  قرآن کامل منجر شده است،‌آن‌ها را برای این تمرین آماده می‌کند.

2-      انتخاب تصادفی صفحه‌ی مومرد نظر این حس را در دانش‌آموزان ایجاد می‌کند که ایشان می‌توانند همه‌ی قسمت‌های قرآن را بخوانند از این رو نباید این فعالیت از جزء خاصی مانند جزء سی‌ام قرآن آغاز شود.

3-      در جلسات اولیه‌ی این تمرین،‌ممکن است به طور طبیعی دانش‌آموزان در هر سطر چندین غلط داشته‌ باشند؛ بهتر است آموزگار برخی از این اغلاط را به شیوه‌‌ی رفع اشکال تذکر دهد تا برطرف شود و از اصلاح سایر اشتباهات صرف نظر کند. خود دانش‌آموزان نیز ممکن است نسبت به ضعف خود در خواندن قرآن کامل آگاهی پیدا کنند،‌در این صورت،‌آموزگار باید تشویق آن‌ها و تقویت اعتماد به نفس،‌توضیح دهد که این ضعف طبیعی است و با تمرین و تکرار برطرف می‌شود.

4-      در حین انجام تمرین،‌یا در سایر زمان‌های مناسب،‌دانش‌آموزان را به قرائت روزانه و مستمر قرآن کریم در خانه تشویق کنید.

5-      در صورتی که در مدرسه،‌قرآن کامل موجود نیست از دانش‌آموزان بخواهید تا در صورت امکان، در جلسات خاص این تمرین،‌از خانه،‌قرآن کامل را همراه خود بیاورند. می‌توانید از مسجد نزدیک مدرسه یا از راه‌های دیگر نیز در این مورد اقدام کنید. در صورتی که به هیچ وجه به قرآن کامل دسترسی نداشتید، در این جلسات از صفحات قرآنی پایان کتاب درسی بهره گیرید.

6-      تمرین با قرآن کامل، منحصر به این گونه جلسات نمی‌شود؛ بلکه در هر یک از تمرین‌های در انس با قرآن در خانه،‌ تمرینی برای مراجعه به صفحات قرآنی پایان کتاب درسی در نظر گرفته شده است. این تمرین نیز باید با دقت کامل و با رعایت نکات ضروری فوق انجام شود.

روش رفع اشکالات روخوانی دانش‌آموزان

عموم اشکالات روخوانی دانش‌آموزان به ضعف مهارت روخوانی یا به عدم دقت، شتابزدگی،‌اضطراب و عدم اعتماد به نفس مربوط است.

آموزگار باید با روش‌های گوناگون متناسب با هر اشکال آشنا باشد تا به روش صحیح اشکال دانش‌آموزان را برطرف سازد و مهارت روخوانی دانش‌آموزان را افزایش دهد.

توجه به اصول زیر برای توفیق بیش‌تر در رفع اشکالات روخوانی دانش‌آموزان ضروری است.

1-              رفع اشکال همراه با تشویق دانش‌آموز نسبت به آن چه صحیح خوانده است انجام شود تا موجب تقویت اعتماد به نفس او گردد.

2-              رفع اشکال باید به نحوی انجام شود که موجب اضطراب دانش‌آموز نشود.

3-              حتی الامکان خود دانش‌آموز،‌اشکال خویش را برطرف کند.

4-              پس از خواندن صحیح توسط دانش‌آموزان دیگر، دانش‌آموز متوجه خطای خود بشود و حتی الامکان آن را رفع کند.

5-              رفع اشکال موجب صرف وقت بیش از حد نشود.

6-              تسلط آموزگار بر روخوانی متن درس، موجب تشخیص بهتر اشکالات و رفع آن‌ها می‌شود.

7-              آموزگار نباید بلافاصله،‌حالت صحیح کلمه را بخواند و نیز از دانش‌آموزان بخواهد که آن‌ها نیز چنین کاری نکنند.

8-              رفع برخی از اشکالات به تمرین بیش‌تر و مرور زمان نیاز دارد، از این روآموزگار  نباید انتظار داشته باشد که همه‌ی اشکالات بلافاصله برطرف شود.

با توجه به اصول فوق،‌ آموزگار یکی از روش‌های زیر یا ترکیبی از آن‌ها را برای رفع اشکال انتخاب می‌کند. این روش‌ها عبارت‌اند از:

1-                در حین قرائت دانش‌آموز، تذکر نمی‌دهیم،‌بلکه صبر می‌کنیم تا پس از وقف در پایان سطر تذکر لازم داده شود.

2-                با تشویق دانش‌آموز، از او می‌خواهیم که همان عبارت را با دقت بیش‌تر بخواند. این شیوه اشکال گرفتن، بیش‌تر زمانی مفید است که اشکال دانش‌آموز، به علت عدم دقت کافی یا شتابزدگی در خواندن باشد.

3-                توجه دانش‌آموزان کلاس را به کلمه‌ی غلط خوانده شده جلب کرده و با طرح سؤال، شکل صحیح و غلط کلمه را مقایسه می‌کنیم و از آن‌ها می‌خواهیم تا شکل صحیح را بگویند. آن گاه از دانش‌آموزی که کلمه را غلط خوانده بود می‌خواهیم که عبارت را با توجه بیش‌تر و به شکل صحیح بخواند.

4-                اگر به نظر می‌رسد کلمه یا عبارت غلط خواندهشده برای تعدادی از دانش‌آموزان مشکل است،‌آموزگار کلمه یا عبارت را روی تخته نوشته و از همه‌ی دانش‌آموزان می‌خواهد تا با اشاره‌ی او،‌آن کلمه یا عبارت را به صورت بخش بخش بخوانند. آن‌گاه از دانش‌آموز اولی می‌‌خواهد تا عبارت را با دقت بیش‌تر و به شکل صحیح بخواند.

 

تذکر:

1-      بعضی از دانش‌آموزان لکنت زبان دارند و عبارات را با مکث، تکرار و به کندی می‌‌خوانند. آموزگار ضمن برخورد لطیف،‌مناسب و طبیعی سعی می‌کند آن‌ها در انظار بقیه خجالت زده و مورد تمسخر قرار نگیرند.

2-      مناسب است دانش‌آموزان را به گروه‌های چند نفره تقسیم کنیم تا آیات درس را برای یک‌دیگر بخوانند و اشکالات روخوانی و قرائت یک‌دیگر را اصلاح کنند. سعی شود افراد ضعیف با افراد قوی،‌ هم گروه شوند تا برای یک‌دیگر مفیدتر باشند و نتیجه‌ی بهتری حاصل شود.