یک مصداق خارج لحنی
تغییر طابع صوت در قسمت های بم و اوج صدا، خارج محسوب می شود.
تغییر روش لحنی تلاوت باعث افزایش حس خلاقیت می شود
تغییر روش لحنی تلاوت باعث افزایش حس خلاقیت می شود. زمانی که روش تلاوت تغییر می کند کلیه داشته ها و اندوخته های لحنی دچار تغییر می شود. در این حالت نمی توان از هر نغمه ای استفاده نمود لذا قاری متوسل به فکر خود شده و سعی می کند که نغمه قابل استفاده در آن درجات صوتی را پیدا نماید. تغییر روش در ردیف لحنی تلاوت زمانی صحیح و مجاز است که قاری در یک ردیف لحنی به مرحله تثبیت رسیده باشد.
نکته ای در خصوص عدم سردرگمی در تلاوت
برای عدم سردرگمی در تلاوت باید از ردیف لحنی ثابت و از قبل تنظیم شده استفاده کرد. برای مثال قراء بزرگی همچون استاد منشاوی، عبدالباسط و … در بسیاری از تلاوت های خویش از یک ردیف لحنی استفاده نموده اند.
فاصله طنینی
قرار گرفتن درجات صوتی مختلف در کنار یکدیگر بر اساس منطق موسیقی باعث ایجاد حالت خاصی از صوت می شود که به آن حالت، فاصله طنینی گفته می شود.
معنی قفله
قفله به معنی قفل و در قرائت قرآن اصطلاحاً به معنی انتهای نغمه می باشد که به پایان می رسد. جایی که نغمه به انتها می رسد تحت عنوان قفله شناخته می شود.
سه مرحله تقلید
در تقلید سه مرحله تخصیص، تطبیق و تکمیل باید طی شود. برای پیشرفت در تلاوت باید ابتدا از یک سبک و الگو تبعیت کرد و سپس آن را در مواضع مختلف مطابقت داد و در نهایت باید در شناخت کلیه هنرهای صوتی و لحنی آن سبک به مهارت رسید که این مرحله، مرحله تکمیل می باشد.
مقدار زمان تقلید
تا زمانی که مهارت های صوتی و لحنی توسط مقلد کسب نشده است، زمان و مقدار تقلید افزایش می یابد. مقلد بر اساس یک برنامه ریزی مشخص و کاربردی و با راهنمایی استاد باید بتواند در مدت دو سال به مهارت های لحنی دست یابد. هر ماه یک تلاوت مطول باید توسط مقلد تقلید شود. در پایان دو سال، مقلد ۲۴ تلاوت مطول از قاری مرجع خود تقلید تموده است.
یک نکته در خصوص روش تقلید
برای تقلید از یک تلاوت، ابتدا باید آن تلاوت را به چند قسمت تقسیم نموده و سپس بر اساس برنامه ریزی از قبل مشخص شده، به تقلید هر بخش پرداخت. قطعات تقلیدی نیز لازم است توسط مقلد از حفظ خوانده شود.
نشانه های لحنی انتقال از مرحله تقلید به تألیف
انقال از درجه تقلید به تألیف نشانه هایی دارد. افرادی که در مرحله تقلید، حداقل های صوتی و لحنی را کسب نموده اند، لازم است جهت ارتقاء سطح کیفی اندوخته های خود، تقلید مطلق را رها کرده و با تقلید از قطعات لحنی سایر قراء نسبت به تکمیل ردیف لحنی خویش تلاش کنند. افرادی که در موارد زیر به توانمندی مطلوب رسیده اند لازم به طریق مذکور عمل نمایند:
الف): تثبیت ردیف لحنی و تسلط در اجرای آن
ب): شناخت کلی مقامات موسیقایی و تسلط بر اجرای آنها
ج): کسب مهارت تنفسی و داشتن نفس مطلوب
د): کسب حداقل های مهارتی صوتی در بخش انعطاف
ذ): کسب توانمندی در اجرای تحریرها
ر): کسب مهارت در بخش ارتفاع صوت
ز): تسلط بر اجرای قواعد عملی تجوید
ویژگی های صدای مطبوع
صدای مطبوع صدایی است که ویژگی های صدای سالم از جمله انعطاف، طنین، شدت، مدت و ارتفاع را دارا باشد. صدا باید دلپذیر باشد. اثرگذاری صوت به نحوه و کیفیت استفاده از درجات صوتی بستگی دارد.
سه هدف مهم در اجرای قطعات اوج
اجرای قطعات اوج در تلاوت در راستای ایجاد جذابیت، تنوع سمعی و معنا محوری مورد استفاده قرار می گیرد.
سه مرحله کلی در تقلید
در تقلید طی کردن سه مرحله زیر مهم و ضروری است:
الف): تخصیص
ب): تکمیل
ج): تطبیق
مراحل تنغیم در تلاوت
مراحل تنغیم در تلاوت به سه بخش است:
الف): تقلید – تبعیت
ب): تألیف – گردآوری
ج): تدوین – خلق و ابداع
حروفی که از مواضع تحریر به شمار می روند
حروفی که از مواضع تحریر به شمار می روند شامل حروف زیر می باشد. تلفظ تحریر در سایر حروف قابل اجرا نیست. حروفی که قابلیت تحریر پذیری دارند به شرح زیر می باشند:
( ا – ر – ع – غ – ل – م – ن – و – ی ) سایر حروف قابلیت تحریر پذیری را ندارند.
هنر تلاوت هنر ارتجال است
هنر تلاوت هنر ارتجال است. هنر ارتجال همان هنر بداهه خوانی می باشد. بداهه خوانی نیز مبتنی خلاقیت و توانایی های قبلی می باشد.
از نظر پرده صوتی ۴ مدل قرائت وجود دارد
از نظر پرده صوتی ۴ مدل قرائت وجود دارد. نغمات بکار رفته در هر سبکی، بر اساس یکی از چهار مرحله زیر تنظیم می شود. تمرکز صوتی تلاوت و بکارگیری حتی یک مورد در ردیف لحنی، تلاوت را از یک حالت به حالت دیگر مبدل خواهد کرد. مثلاً اگر در تلاوتی فقط یک قطعه لحنی در بخش جواب الجواب اصطلاحی اجرا شود، آن تلاوت جواب الجوابی محسوب می شود. عناوین بکار رفته صرفاً یک اصطلاح در میان قاریان است و عنوان لحنی محسوب نمی شود بلکه فقط عنوانی صوتی است.
الف): قراری. استفاده از تمامی قطعات قراری مقامات بدون استفاده از قطعات جواب. (فقط باید قرار خوانده شود)
ب): جوابی. استفاده از تمامی قطعات جوابی مقامات + قطعات قرار
اکثر تلاوت های اساتید سید متولی عبدالعال، عبدالباسط، منشاوی، صیاد، حصان و …. به صورت جوابی می باشد.
ج): جوب الجوابی. استفاده از قطعات جواب الجوابی. اکثر تلاوت های اساتید و قاریان قرآن در این مرحله قرار دارد.
د): حصاری. استفاده از قطعات با صدای بسیار بالا که کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. بعضی از تلاوت های استاد مصطفی اسماعیل مانند سوره مریم، آل عمنران و … در این بخش قرار دارد.
چند نکته در خصوص آموزش نعمات در تلاوت
برای آموزش نغمات تلاوت (قرائت منغومه) باید به موارد متعددی توجه کرد:
الف): فرد یا افراد باید در سطح بالایی از تقلید و یا مرحله تقلید را گذرانده باشند.
ب): آموزش نغمه باید بر اساس سبک تقلید شده باشد. در آموزش نغمات باید سبکی که قاری از آن تقلید کرده است مورد توجه قرار گیرد. برای مثال نغمه حجاز در تلاوت استاد شحات، منشاوی، مصطفی و … تفاوت دارد و این تفاوت ها است که باعث تمایز سبک ها شده است.
ج): باید از همان سبکی که تقلید شده است نمونه ها و مصادیق لحنی را ارائه کرد.
د): خود معلم باید به شیوه های مختلف، نغمه مورد نظر را اجرا کرده و تفاوت ها را متذکر شود.
ذ): آموزش نغمه باید کوتاه بوده و نباید به حاشیه ها و جزئیات توجه کرد. برای مثال نباید برای تدریس یک نغمه، یک یا دو خط را در یک نفس خواند. باید کلمه به کلمه و یا دو سه کلمه ای نغمه را در حد سادگی اجرا کرد. استفاده از تحریرها در آموزش نغمات ممنوع است.
ر): مقلد باید بتواند نغمه آموزش دیده را در مواضع مختلف قرآن اجرا کند. در آیات کوتاه، بلند، چند کلمه ای و حتی یک کلمه ای این کار باید صورت بگیرد.
ز): باید نغمه آموزش داده شده، توسط مقلد به صورت آوایی اجرا شود. اجرای آوایی نغمه نشان دهنده شناخت اصوات هر نغمه می باشد. قاری مقلد باید به صورت زمزمه و به صورت مداوم این کار را انجام دهد.
ط): در آموزش نغمات نباید از ترکیبات و تحویلات صوتی و لحنی استفاده کرد.
ظ): در آموزش نغمات نباید از فنون صوتی و لحنی استفاده کرد.
ی): مقلد باید نغمه آموزش دیده را در طبقات مختلف صدای خود اجرا کند. نغمات را باید در قسمت بم، توسط و اوج و به صورت آوایی و کلامی اجرا کرد.
شیوه کلامی و آوایی در آموزش نغمات
در فراگیری نغمات موسیقایی باید دو شیوه کلامی و آوایی را مورد نظر قرار داد. در ارائه نمونه کلامی نیز باید یک نمونه ثابت ارائه گردد تا ذهن متعلم نمونه های مختلف را استماع نکند. اجرای آوایی نغمات باعث شناخت موارد فالش و ناکوکی در صدا نیز خواهد شد. در شیوه آوایی، متعلم به اجرای نغمه بدون قرائت حروف می پردازد و در اجرای کلامی، تلفیق آوا و قرائت حروف با یکدیگر صورت می گیرد.
توضیح مختصر در خصوص تفصیل نغمی
فصیل به معنی پرداختن، پردازش و توضیح دادن بیشتر می باشد. در تفصیل نغمی، قاری باید بتواند به مدت طولانی در یک مقام تلاوت کند به طوری که استفاده از نغمات یک مقام باعث عدم خستگی و ملال آوری و تکرار بی مورد نشود. همچنین وجود تنوع و جذابیت از مسائل مهم در تفصیل نغمی می باشد. برای مثال می توان به تلاوت های استاد مصطفی اسماعیل اشاره کرد. ایشان در مقام بیات، تفصیل نغمی را رعایت می کنند.
اشباع لحنی در سبک ها
اشباع لحنی در سبک های لحنی به صورت کامل رعایت نمی شود. برای مثال، بعضی از مقامات مانند بیات و راست در سبک لحنی استاد مصطفی اسماعیل و استاد شحات انور به صورت کامل و در سبک استاد منشاوی و یا عبدالباسط به صورت قطعه ای، اتفاق می افتد. بعضی از اساتید، یکی از نغمات را به حد اشباع رسانده و در آن تنغیم می کنند و بعضی دیگر مانند استاد مصطفی اسماعیل به سایر مسائل مرتبط با آن نیز می پردازند.
قرائت بر اساس نفحات
اجرای نغمات بر اساس نفحات، یعنی اجرای نغمه بدون برنامه و تصمیم قبلی. گاهی اوقات قاری در تلاوت خویش قطعه ای را اجرا می کند که از قبل برای اجرای آن برنامه ای نداشته است، لذا به این حالت اجرا، قرائت نفحه ای یا قرائت بر اساس نفحات می گویند. در قرائت همه قراء چنین حالتی وجود دارد ولی قرائت بر اساس نفحات در قرائت های عوام بیشتر نمود دارد.
تأکیدات در تلاوت می تواند به چند شیوه اجرا شود
تأکیدات در تلاوت می تواند به چند شیوه اجرا شود. هر سه تأکید ذکر شده بدون وجود صوت، وجود خارجی نخواهند داشت. این تأکیدات در قالب فنون صوتی و لحنی مانند فن تکرار، نکوص و … اجرا می شود:
الف): تأکیدات معنوی – در این نوع تأکیدات، قاری با افعال خاص تلاوت مانند فن استفاده از دست، بار معنایی کلمات و جملات را القاء می کند.
ب): تأکیدات لفظی – در این نوع تأکیدات، قاری با تکرار یک کلمه یا جمله، زمینه تأکیدات معنایی را فراهم می کند.
ج): تأکیدات صوتی – در این نوع از تأکیدات، قاری با استفاده آکسان های صوتی، فن خفض الصوت، فن فتح الصوت، فن تلق الصوت و … به تأکید مطلبی خاص می پردازد.
در تفاوت لهجه ها چند عامل وجود دارد
در تفاوت لهجه ها چند عامل وجود دارد:
الف): شدت و ارتفاع صدا
ب): آکسان ها و تأکیدات
ج): تلفظ و صفات حروف
عوامل ارتقاء کیفی سبک های لحنی
کیفیت لحنی سبک ها را می توان ارتقاء داد. ارتقاء کیفیت سبک ها با عواملی همچون تحریرها، قفلات، ترکیبات و … قابل ارتقاء می باشد.
شرط اجرای مد لحنی
برای اجرای مد لحنی در کلمات، باید به ظرفیت تنغیمی حروف نیز توجه کرد. اگر کلمه ای دارای مدهای تجویدی نباشد نمی توان مد لحنی را به صورت کلمه ای در آن اجرا نمود. در صورت اجرای مد لحنی در کلماتی که دارای مد طبیعی هستند، قطعه مورد نظر با افت کیفی و لحنی و جذابیت همراه خواهد بود. چنین اجرایی از نظر کیفی نیز حرفه ای محسوب نمی شود.
شرایط کیفی در مدت صوت
مدت صوت دارای شرایط کیفی مهمی همچون حفظ طنین، حفظ و ثبات شدت، حفظ طابع و مطبوع بودن صدا باید باشد
مد لحنی در دو حالت اجرا می شود
مد لحنی در دو حالت اجرا می شود:
مد لحنی در کلمه – مثلاً در اجرای نغمه راست کردان، نقطه اوج این مقام بر روی یک کلمه باشد.
مدلحنی از ابتدا و طول جملات – مثلاً در اجرای نغمه راست کردان به شیوه دفعی، نقطه اوج، از همان ابتدا آغاز شود.
۵ مرحله آموزش نغمات در تلاوت
۱ – نفحات
تلاوت نفحه ای به معنی تلاوت یکباره و بدون برنامه ریزی قبلی است. در تلاوت به شیوه نفحات، نغمات بر اساس داشته ها و معلومات قبلی اجرا می شود. این درجه، معمولاً در تلاوت مردم مصداق دارد. در این حالت هر صوت موسیقایی که به ذهن می رسد اجرا می شود لذا به اصطلاح گفته می شود هر چه که می آید می خواند. به این مرحله اصطلاحاً تنغیم (آهنگین خواندن) نیز می گویند. در بعضی از تلاوت های قراء نیز چنین حالتی رخ می دهد. یعنی قاری فرمی از نغمه را اجرا می کند که پیش از آن برای آن برنامه ریزی قبلی نداشته و به اصطلاح بر وی الهام می شود. در تلاوت خیلی از افراد چنین حالتی رخ می دهد. این حالت به دلایل مختلفی ممکن است ایجاد شود که یکی از آن دلایل می تواند رویکرد معناگرایانه تلاوت، مکان تلاوت و … باشد. به آن قطعه ای که به چنین شیوه ای اجرا شود، اصطلاحاً نفحات گفته می شود.
۲ – مقامات
در این مرحله قاری بطور کلی و از راه شنیدن (سماعی) مقامات موسیقایی را می شناسد. یعنی هر قطعه ای که از یک مقام خوانده می شود می تواند تشخیص دهد که این نغمه متعلق به فلان مقام است و … و از دیگری جدا کند. برای مثال در مقام سگا چندین نغمه وجود دارد ولی شنونده ای که در این سطح قرار دارد می داند که این نغمات مربوط به سگا است و همه آنها را با نام سگا می شناسد ولی نمی داند که نام هر کدام چیست؟
۳ – حرکات
تلاوت قرآن بر اساس طبقات صوتی هر نغمه و شناخت و تسلط بر جایگاه صوتی هر نغمه در تلاوت. یعنی قاری می داند که هر نغمه ای در چه فاصله ی صوتی باید اجرا شود و با تسلط نیز این کار را انجام می دهد. به اصطلاح، شناخت قرار، جواب و جواب الجواب در این مرتبه قرار دارد. (البته قابل ذکر است که این مفاهیم اشتباه می باشند ولی به جهت هماهنگی با مکتوبات در این زمینه عرض شد)
۴ – نغمات
در این مرحله، قاری با شناخت علمی نغمات موسیقایی و شناخت جایگاه های دقیق صوتی هر نغمه به تلاوت می پردازد. این مرحله ،عالی ترین سطح شناخت موسیقایی نغمات می باشد.
۵ – جلوات
ارائه کارهای جلوه ای و خاص در این مرحله قرار دارد. شناخت عوامل و عناصر خاص در تلاوت و کارهای جلوه ای در این مرحله کاربرد دارد. تعداد زیادی از جلوات لحنی در تلاوت وجود دارد که باید توسط قاریان مورد توجه قرار گیرد. همه عواملی که بر تلاوت و بیننده و شنونده تأثیر می گذارد از نوع جلوات محسوب می شود. مانند تلاوت از حفظ، استفاده از دست در تلاوت و ….. اگر در بک تلاوت، حدود ۲۰ کار لحنی حاص و جلوه ای و تأثیرگذار ارائه شود، آن تلاوت می تواند ممتاز تلقی شود. به علت همین است که ما در ایران قاری ممتاز و فوق ممتاز نداریم چون کارهای جلوه ای، بسیار محدود و کم اجرا می شود. از بهترین راه هایی که می توان کارهای جلوه ای را در تلاوت اضافه کرد، استماع و نگاه کردن به فیلم تلاوت های ماندگار می باشد. تلاوت هایی همچون حشر و علق منشاوی، قلم و معارج شحات، حاقه مصطفی اسماعیل و ….. که کارهای خاص و جلوه ای بسیار در خود جای داده اند.
اهمیت جذابیت پرده صوتی در تلاوت
بخش اعظمی از جذابیت و زیبایی ملودی ها به پرده صوتی آن بستگی دارد. هرچقدر تعداد قطعاتی که در پرده های پایین صدا اجرا می شوند بیشتر باشد باعث افت تلاوت خواهد شد. تمرکز صوتی تلاوت بر روی درجات توسط بوده و با توجه به رعایت اصل تنوع، اشباع لحنی و … باید از قطعات اوج و بم نیز استفاده نمود.
انتقال لحنی
انتقال به معنی تغییر و تبدیل یک نغمه به نغمه دیگر است.
موتیف خوانی
تکرار یک صدا یا یک مجموعه صدا به صورت مرتب و پشت سر هم که از قوانین خاص هارمونی تبعیت می کند را موتیف خوانی می گویند. در موتیف خوانی بخشی از نغمه به صورت مستمر تکرار شده و باعث طولانی تر شدن آن خواهد شد. موتیف خوانی یکی از ابزارهای تنغیم است.
شباهت صدا در تقلید
شباهت صدای مقلِد به مقلَد، شرط کافی است نه شرط لازم. در تقلید باید توانمندی های صوتی و لحنی مقلد به حدی باشد که بتواند با مقداری تمرین و ممارست به آن توانمندی ها برسد. شباهت صدا از مواردی است که در تقلید ملاک نیست. اگر باشد حسن محسوب شده و اگر نباشد نباید تلاش کرد که شبیه نمود.
نیاحه
نیاحه قالبی از خواندن است که در آن نغمات مخصوص نوحه گری و مرثیه اجرا می شود.
تحرک لحنی ترتیل
در تحرک لحنی ترتیل باید به دو مسئله توجه داشت:
الف): تحریرها
ب): انتقالات نغمی
سرعت استاندارد قرائت تدویر
برای تنظیم سرعت استاندارد تلاوت، معیارهای زمانی وجود دارد. معیار زمانی در قرائت تدویر، ۳ دقیقه می باشد. لذا مرتل باید تلاش کند هر صفحه ۱۵ خطی قرآن کریم به خط عثمان طه را در مدت سه دقیقه تلاوت نماید.
تعریف تفصیل نغمی
تفصیل به معنی پرداختن، پردازش و توضیح دادن بیشتر می باشد. در تفصیل نغمی، قاری باید بتواند به مدت طولانی در یک مقام تلاوت کند به طوری که استفاده از نغمات یک مقام باعث عدم خستگی و ملال آوری و تکرار بی مورد نشود. همچنین وجود تنوع و جذابیت از مسائل مهم در تفصیل نغمی می باشد. برای مثال می توان به تلاوت های استاد مصطفی اسماعیل اشاره کرد. ایشان در مقام بیات، تفصیل نغمی را رعایت می کنند.
شیوه کلامی و آوایی در آموزش نغمات
در فراگیری نغمات موسیقایی باید دو شیوه کلامی و آوایی را مورد نظر قرار داد. در ارائه نمونه کلامی نیز باید یک نمونه ثابت ارائه گردد تا ذهن متعلم نمونه های مختلف را استماع نکند. اجرای آوایی نغمات باعث شناخت موارد فالش و ناکوکی در صدا نیز خواهد شد.
شرط انتقال از یک جنس به جنس دیگر
تغییر اجناس موسیقایی اگر باعث ایجاد ایجاد تنافر لحنی نماید، خارج محسوب می شود. در انتقال از یک جنس به جنس دیگر باید به حس و حال، تجانس لحنی و جذابیت نیز توجه نمود.
تحریرها ادوات تنغیم هستند
یکی از ادوات تنغیم، استفاده از تحریرها می باشد. تحریرها به جهت اجرا نیازمند ملودی می باشند. هیچ تحریری بدون ملودی اجرا نمی شود. لذا تحریرها برای اجرا نیازمند ملودی هستند و خود نیز ملودی سازی می کنند. تحریرها به اندازه ظرفیت نغمی خود نغمه سازی می کنند.
نغمه رمل
در موسیقی مقامی عرب از مقامی تحت عنوان رمل یاد نشده است. در کشورهای شمال آفریقا و بعضی از کشورهای خاورمیانه از این عنوان (رمل) استفاده می شود. نغمه اوشار، نغمه است که از دو جنس سگا + نهاوند تشکیل شده است و در واقع نغمه رمل همان نغمه اوشار می باشد. در موسیقی مقامی عرب از نغمه اوشار یاد شده است.
شرط کیفی در خیشومی کردن صوت
خیشومی کردن صدا به شرط عدم ایجاد تنافر لحنی بلامانع است. اگر طابع صدا در خیشومی کردن صدا به نحو استاندارد و مطلوب تغییر کند و تحت قانون و تکنیک های لحنی باشد و در نهایت ایجاد جذابیت نماید بلامانع است.
نکته ای مهم در خصوص استفاده از اختلاف قرائت در تلاوت
در استفاده از اختلاف قرائت باید به بافت لحنی جمله نیز دقت کرد. با تغییر روایت، کارهای لحنی بکار رفته در اجرای ملودی نیز تغییر خواهد کرد. لذا اکثر افرادی که از اختلاف قرائت در تلاوت خود استفاده می کنند فقط روایت را اجرا می کنند ولی به آرایه های لحنی مورد نیاز آن روایت توجه نکرده و نمی کنند. برای مثال استاد منشاوی در تلاوت سوره روم به نحوه بسیار استادانه از روایت حمزه کوفی استفاده کرده و آرایه های لحنی مورد نیاز روایت حمزه را در سکوت ها استفاده می کنند. اساتیدی همچون عبدالباسط، مصطفی اسماعیل و … نیز در این مسئله بسیار استادانه عمل نموده اند. لذا لازم است تا زمانی که مهارت های لازم صوتی و لحنی کسب نشده است از اختلاف قرائت در تلاوت استفاده نشود. اختلاف قرائت یکی از مهارت های مهم لحنی محسوب می شود. لذا اگر از اختلاف قرائات استفاده می شود باید هنرها لحنی مبتنی بر آن نیز رعایت شود.
تعریف ترتیل در عصر پیامبر اکرم (ص)
ترتیل در عصر پیامبر اکرم (ص) مبتنی بر سه اصل بوده است:
الف): حسن الصوت
ب): تجوید و لهجه عرب
د): رعایت وقف و ابتدا
در کنار رعایت سه عنوان یاد شده، قاریان با احکام فقهی قرآن نیز آشنا بوده و آن را به مردم آموزش می دادند. قاریان در عصر پیامبر دو وظیفه عمده داشتند:
۱ – آموزش قرائت و احکام قرآن
۲ – قرائت قرآن در میان مردم و تبلیغ اسلام
نکته ای در مورد قرائت مبسوط خوانی
افرادی که در اجرای اصل تنوع لحنی ضعف دارند نباید قرائت هایی که به شیوه مبسوط خوانی اجرا می شود را دنبال کنند. لازمه اجرای قرائت مبسوط خوانی، شناخت نغمات یک مقام و سپس ترکیبات آن می باشد.
کرشمه
کرشمه یکی از آرایه های لحنی است که استاد منشاوی در تلاوت های خود از آن استفاده کرده است. در تلاوت سوره لقمان آیه ۱۰ و در کلمه (مآءً) ایشان از این آرایه استفاده کرده اند. نمونه های مختلفی ایشان در تلاوت های خود ارائه کرده اند که مطلوب است این قطعات به مجموعه تلاوت های افراد اضافه گردد. غالب افرادی که از سبک استاد منشاوی تقلید می کنند این آرایه های لحنی را اجرا نمی کنند که این مسئله نشان از ضعف در ارائه سبک و قطعات معروف و مهارتی مقلد دارد.
یک تمرین برای مدیریت مقدار هوا در ادای حروف
برای مدیریت مقدار هوای خارج شده از شش ها، مناسب است در فاصله استاندارد با دهان یک عدد کیسه فریزر قرار داده و سپس تلاوت کرد. مقدار هوای خارج شده از دهان و بینی، کیسه را تکان داده و ما متوجه مقدار هوای خارج شده می شویم. این تمرین به ما کمک خواهد نمود که کیفیت قرائت حروف را اصلاح کرده و هوای وارد شده به محل تلفظ حرف را کنترل نماییم.
سرعت تحریرها در تدویر
سرعت تحریرها در قرائت تدویر همیشه ثابت است. کند و تند کردن تحریرها در قرائت تحقیق موضوعیت داشته و مورد استفاده قرار می گیرد. کند کردن سرعت تحریرها در تدویر باعث برهم ریختگی ترتیل و نظم قرائت خواهد شد.
پارامترهای کیفی اصوات موسیقایی
پارامترهای کیفی اصوات موسیقایی به شرح زیر است:
الف): مدت
ب): شدت
ج): طابع
د): طنین
ذ): انطعاف
ر): ارتفاع
مراحل و مراتب تنغیم در تلاوت
مراحل و مراتب تنغیم در تلاوت سه مرحله است:
الف): تقلید
ب): تألیف
ج): تدوین
در تقلید سه مرحله مطرح است:
در تقلید سه مرحله مطرح است:
الف): تخصیص – تقلید به صورت اختصاصی از یک سبک
ب): تکمیل – گسترده کردن دامنه تقلید و تسلط بر تلاوت های بیشتر در یک سبک
ج): تطبیق – اجرای سبک در مواضع مختلف قرآن کریم و مطابقت دادن ردیف و مهارت های لحنی کسب شده در آن مواضع
تحریرها ابزار تنغیم هستند
یکی از ابزارهای ملودی سازی (تنغیم) در نغمات، استفاده از تحریرهای مختلف می باشد. با توجه به اینکه هر تحریر از مجموعه اصواتی تشکیل شده است که آن اصوات نیز تا حدودی قابل کشش و تکرار هستند لذا می توان از همین کشش و تکرار اصوات تشکیل دهنده یک تحریر، ملودی سازی و تنغیم نمود.
تمهید مقام راست
از نغمات تمهیدی راست قرار، مقام راست نوروز می باشد. استاد شحات انور برای ورود به مقام راست از این مقام استفاده می کنند.
اهمیت شناخت مواضع تحریر
برای ارتقاء کیفیت تحریرها ابتدا باید مواضع مناسبی برای آنها انتخاب شود. حروف مدی مهمترین مواضع تحریرها هستند. رعایت مواضع تحریر در کنترل و اجرای تحریرها نقش مستقیم دارد. رفع کشش های تجویدی با رعایت مواضع تحریر میسر خواهد بود.
مدهای تجویدی، ظرفیت تنغیمی محسوب می شوند
مدهای تجویدی، مواضع مناسبی برای تنغیم هستند. لذا لازم است در تلاوت از ظرفیت تنغیمی مدها حتماً استفاده کرده و آن ظرفیت ها را به تلاوت افزود.
خیشومی کردن مفرط صدا عامل تغییر در طابع صدا
خیشومی کردن مفرط صدا باعث ایجاد تغییر در طابع صدا خواهد شد. این مورد از موارد منفی در صوت و بخش طنین نیز می باشد.
التهاب، مصداق عامل منفی در طابع صوت
وجود التهابات در صدا باعث ایجاد خلل در طابع صدا خواهد شد. طبیعت صدا نباید تحت تغییر قرار گیرد.
صدای تنفس در ابتدای قطعات لحنی
صدای تنفس در ابتدای قطعات لحنی از موارد شهیق یا پیشوندهای لحنی و از موارد منفی در لحن محسوب می شود. لذا قاری باید توجه نماید که صدای تنفسش شنیده نشود. اصوات شهیق تحت فنون و تکنیک های لحنی توجیه بردار هستند.
